رونگورونگو، سنگ نوشته‌های مرموزی که رمزگشایی نمی‌شوند؛ بومیان خالق آنها چگونه محو شدند؟

جزیره «راپا نویی» در حدود ۳۶۰۰ کیلومتری سواحل شیلی در شرق پلی‌نزی قرار دارد و یکی از دورافتاده‌ترین جزایر غیرمسکونی جهان است.

این جزیره بیشتر به خاطر مجسمه‌های غول‌پیکر سنگی‌اش به نام «موآی» مشهور است که توسط مردم «راپا نویی» در سال‌های ۱۱۰۰ و ۱۶۵۰ میلادی حک شده‌اند.

اروپایی‌ها که در قرن ۱۸ وارد جزیره شدند، با خود مشکلات زیادی از جمله بیماری، قتل به همراه بردند و به تجارت بومیان این جزیره تحت عنوان برده پرداختند.

این وضعیت در قرن نوزدهم بدتر شد و در دهه ۱۸۶۰ میلادی ضربه مهلکی به تمدن و جمعیت این جزیره وارد شد؛ یعنی زمانی که حدود ۱۵۰۰ نفر از ساکنان این جزیره‌ برای کار به عنوان برده ربوده شدند که باعث محو همیشگی جمعیت این جزیره شدند.

در پایان قرن ۱۹ دیگر بخش قابل توجهی از فرهنگ سنتی این جزیره بطور جبران ناپذیری از بین رفته بود؛ از جمله اساس استفاده از یک سیستم سازمان‌یافته از نمادهای گلیف به نام «رونگورونگو» (Rongorongo) که به طرز پیچیده‌ای روی لوح‌های چوبی حک شده بود.

پیش از آن در سال ۱۸۶۴ میلادی یعنی در بحبوحه قتل عام مردم جزیره بود که خارجی‌ها متوجه این سیستم نوشتاری شدند و مبلغان مذهبی شروع به ارسال قطعات آن با کشتی کردند.

امروزه تنها ۲۷ شیء چوبی که با «رونگورونگو» نوشته شده، وجود دارد و دیگر هیچ اثری از چنین نوشته‌هایی در جزیره «راپا نوی» دیده نمی‌شود.

برخی از این قطعات نیز به اروپا فرستاده شدند و محققان تلاش کردند که کدهای نوشتاری جزیره ایستر را رمزگشایی کنند؛ با این وجود تاکنون همه این تلاش‌ها بی‌نتیجه بوده است.

یکی از معتبرترین تلاش‌ها در این زمینه، در دهه ۱۹۵۰ میلادی توسط توماس بارتل، قوم شناس دانشگاه توبینگن در آلمان انجام شد که ۵۹۹ شکل نشانه را شناسایی کرد. با این وجود بسیاری از محققان معاصر معتقدند که نمی‌توان نتایج تحقیقات او را با قطعیت تایید کرد.

آنچه روشن است اینکه سیستم نوشتاری «رونگورونگو» هیچ رابطه آشکاری با هیچ سیستم نوشتاری شناخته شده دیگری ندارد و احتمالا در انزوای کامل از فرهنگ‌های دیگر توسعه یافته است.

در تحقیقی که در سال ۲۰۲۲ میلادی توسط تیمی از زبان شناسان ایتالیایی انجام شد نیز آمده است: «اشکال و نشانه‌ها به هیچ خط شناخته شده‌ای شباهت ندارند، بنابراین به نظر می‌رسد که از صفر اختراع شده‌اند».

شکل‌ها در سیستم نوشتاری «رونگورونگو» هم شامل شکل چیزهای واقعی می‌شود و هم تخیلی؛ از جمله تصاویر انسان و اعضای بدن، حیوانات، گیاهان، ابزار، اجرام آسمانی و غیره.

اگرچه «رونگورونگو» هنوز رمزگشایی نشده اما تلاش‌ها برای درک آن همچنان ادامه دارد. بطور مثال در فوریه ۲۰۲۴ میلادی محققان نتیجه مطالعه‌ای به کمک بررسی رادیوکربن‌های چهار لوح چوبی که نوشتارهای «رونگورونگو» روی آن حک‌شده بود، منتشر کردند.

یکی از این لوح‌های چوبی، از درختی ساخته شده بود که بین سال‌های ۱۴۹۳ و ۱۵۰۹ میلادی قطع شده بود یعنی دست‌کم ۲۰۰ سال قبل از ورود خارجی‌ها به این جزیره.

پژوهشگران همچنین دریافتند که این لوح قدیمی، از گونه‌ای درخت ساخته شده که در جزیره ایستر رشد نمی‌کند؛ یعنی درخت Podocarpus latifolia که درواقع بومی جنوب‌شرق اقیانوس آرام است.

به این ترتیب سوال این بود که چگونه این چوب نیمی از جهان را طی کرده تا به این جزیره برسد؟

«پودوکارپوس» چوبی با ارزش است که از دوران قرون وسطی بطور گسترده برای کشتی سازی در اروپا استفاده می‌شد. به همین دلیل محققان نتیجه گرفتند که شاید این لوح چوبی نیز بطور مثال از دکل یک کشتی اروپایی ساخته شده باشد.

شاید کشتی غرق شده و چوب‌های آن پس از دهه‌ها یا قرن‌ها سفر در اقیانوس‌های جهان، به ساحل «راپا نویی» رسیدند.

در آن زمان بومیان این جزیره از پایان تلخ سرنوشتشان خبر نداشتند؛ اینکه اروپایی‌ها بعدا شخصا به این جزیره می‌آیند و چوب‌هایشان را پیدا و البته خط و فرهنگ آنها را برای همیشه نابود می‌کنند.