فیلمی برای اندیشیدن به زن، زندگی و ایمان

به گزارش خبرروز، یازدهم بهمن ماه ۱۴۰۲ در سومین فصل از برنامه هایِ آشنایی با سینمای جهان، فیلم “بی گناهان” محصول مشترک لهستان و فرانسه در موسسه فرهنگی و هنری میم. به نمایش درآمد و تماشاگران پس از اتمام فیلم به بحث و گفتگو در مورد فیلم پرداختند. در ادامه یادداشتی را در مورد این فیلم به قلم محمد فلاح نیا، می خوانیم.

بی گناهان، فیلمی برای اندیشیدن به زن، زندگی و ایمان!

فیلم بی گناهان محصول ۲۰۱۶ به کارگردانی آن فونتاین ، محصول مشترک لهستان و فرانسه، داستان تعدادی راهبه را در صومعه ای در لهستان روایت می کند که پس از پایان جنگ، توسط سربازان ارتش شوروی مورد تجاوز قرار گرفته اند و دچار بارداری های ناخواسته شده اند.
فیلم که بر اساس روایت های تاریخی واقعی ساخته شده است، از همان ابتدا به علت موضوع خاصی که به آن می پردازد، انسان را تحت تاثیر قرار می دهد. در بسیاری از فیلم های تاریخی که به روایت هایی از جنگ و به ویژه جنگ جهانی دوم به عنوان یکی از دردناک ترین تجربه های بشر می پردازند، با داستان هایی از قهرمانی ها و رشادت های طرفین جنگ مواجه می شویم که عمدتا هم این روایت ها سویه ای مردانه هم در موضوع (خود جنگ) و هم در روایت (نشان دادن اسطوره های مقاومت و استادگی و رشادت مردانه) دارند. فیلم های معدودی وجود دارند که بخواهند و یا بتوانند لایه های رویی جنگ را کنار بزنند و جلوه های متفاوت و تکان دهنده ی زیرین آن را نشان دهند و به نظر می رسد این فیلم تا حدود زیادی در این راستا موفق عمل کرده است.
در بسیاری از جنگ ها، شاید به دلیل ماهیت مردانه ی ‌جنگ، سلطه بر خاک و سرزمین، ‌به سلطه بر بدن هم سرایت می کند و در خلال جنگ و حتی پس از آن شاهد ‌تجاوزهای گسترده ای به زنان و دخترانی که هیچ نقشی در جنگ افروزی نداشته اند، هستیم. کشور لهستان شاید از مظلوم ترین قربانیان جنگ جهانی دوم است. لهستان که از ابتدا و پیش از شروع کشور گشایی های اصلی هیلتر، بسیار ناجوانمردانه بین شوروی و حکومت رایش سوم تقسیم شده بود، به طور جدی در هیچ کدام از جبهه های متحدین و متفقین نبود، ولی آسیب های بسیاری را به خود دید. از آن جمله، در خلال جنگ جهانی دوم در حدود بیست و دو هزار نفر اسیر جنگی، در جنگل کاتین توسط ارتش سرخ شوروی قتل عام شدند. پس از جنگ نیز شوروی و سایر متفقین که فاتحان جنگ جهانی بودند تا مدت ها خاک لهستان را ترک نکردند و این بار گویا از طریق تجاوز های گسترده در لهستان و آلمان به سلطه ی خود ادمه می داند.
تنها در آلمان گزارش هایی موجود است که تعداد تجاوز های ارتش متفقین و به ویژه شوروی را پس از سقوط هیتلر تا دو میلیون نفر تخمین می زند. در این خصوص پارلمان روسیه قانونی را تصویب کرده که می گوید هر کسی که پیشینه روسیه در جنگ جهانی دوم را لکه دار کند می‌تواند جریمه یا تا پنج سال زندانی شود. موضوع تجاوز در آلمانِ پس از جنگ نیز، چه در آلمان غربی و چه در آلمان شرقی به ندرت مورد اشاره قرار گرفت و سخن گفتن از آن حتی در روسیه امروز هم تابو است.
در چنین فضایی است که اهمیت فیلمی مثل فیلم بی گناهان چند برابر می شود. فیلمی که تلاش می کند لایه های واقعیتی نفرت آور را پیش روی مردم بیاورد . معمولا در زمان دیدن فیلم ها و پیش از رخ دادن حادثه، عمدتا خود را در جبهه های خیر تصور می کنیم و از شر دوری می کنیم، اما گویا فقط خود فاجعه است که مشخص می کند که در شرایط بحران، هر کدام از ما تا کجا می توانیم انسان بمانیم.
این فیلم هر چند به عنوان تم اصلی، مساله ی تجاوز را مطرح می کند، اما شاید به دلیل آن که تیم نویسندگی: صابرینا کارین ، آلیس ویال و کارگردان هر سه زن هستند، ‌به خوبی توانسته اند از زوایای متعددی به این موضوع نگاه کنند و آنچه را بعد از حادثه، تا زمان تولد فرزند اتفاق می افتد را در جهانی زنانه بازتاب دهند. از این مهم تر کارگردان با انتخاب داستانی واقعی که در یک صومعه اتفاق افتاده است، سوالاتی اساسی و بنیادین را در خصوص مساله ی ایمان مطرح می کنند. در جای جای فیلم ضمن همدردی با راهبه هایی که در فیلم می بینیم، از خود می پرسیم اگر این شرایط برای ما اتفاق افتاده بود چه؟ اصلا اگر خود جنگ بر ما حادث شود چه؟ ایمان و ایمان مذهبی (که دو مقوله ی کاملا جدا هستند.) تا کجا می تواند انسان ها را یاری دهد که در برابر مصیبت ها و مشکلات فاجعه بار تاب آوری داشته باشد؟ و آیا اصلا باید تاب آوری داشت؟!
در میان شخصیت های اصلی فیلم، مادر اعظم صومعه که همه چیز در درون دیر تحت سلطه ی اوست، تمام تلاش خود را می کند تا صرفا با تکیه بر ایمان مذهبی، مشکلات را سر و سامان دهد و مثل تمام نمایندگان نظام های سلطه با دروغ و ریا و پنهان کاری سعی در پاک کردن صورت مساله دارد. حال آن که خود به سفلیس دچار شده است و بیماری اش به مرحله یِ لاعلاج رسیده است. این پافشاری بر ایمان تا آن جا پیش می رود که تعدادی از مادران به دلیل نبود پزشک می میرند و کودکانی هم که به دنیا می آیند مانند نوعی قربانی مذهبی توسط مادر اعظم به جایی دور دست در جنگل برده می شوند و رها می شوند و عملا زنده نمی مانند. اما با ازدیاد مرگ و میر، یکی از راهبه ها که جرات می کند و از حصار دیر بیرون می رود، تصمیم می گیرد از یک دکتر زن که برای صلیب سرخ فرانسه کار می کند، کمک بگیرد تا بتواند جان دیگر افراد را نجات دهد. این بار انگار پرسش این است که مشیت خداوند چه؟ مگر همه چیز توسط او مقدر نشده است؟ اگر فرزند را خدا داده است آیا ما مجازیم به هر علتی آن را از بین ببریم و یا آن را نخواهیم؟ و آیا این هم یک امتحان سخت مذهبی است؟!
راهبان کاتولیک می بایست باکره باشند و چنانچه به هر نحو خلاف این ثابت شود، از مقام رهبانیت عزل می شوند. در تمدن یونان اساطیر باکره ی مهمی داریم که مهم ترین آن ها هستیا و آرتمیس هستند. آرتمیس الهه شکار، طبیعت وحش، ماه و حاصلخیزی است و هستیا، ایزد بانوی باکره خانه و کانون خانواده و آتشدان و معماری است. جالب این جاست که هر دو الهه ی باکره، حامی زایش و باروری و حاصلخیزی هستند و شاید ادامه ی همین سنت است که شخصیت مریم باکره را به وجود می آورد که علی رغم باکرگی، عالی ترین نماد و سمبل مادرانگی نیز هست.
در فیلم پس از فراز و فرود های فراوان، خودکشی بعضی مادران و از بین رفتن فرزندان، در نهایت تعدادی از راهبه هایی که در آغاز از خود و بدن خود و فرزند ناخواسته ی خود متنفر بودند، کم کم به معجزه ی ‌مادر بودن و مادر شدن ایمان می آورند و تصمیم می گیرند فرزندانشان را مثل یک مریم، مثل یک مادر و مثل یک معجزه نگه دارند و بزرگ کنند. شاید نام فیلم ؛بی گناهان؛ بر بی گناهی و پاکی این فرزندان و مادران هر دو اشاره دارد.
گرچه در این فیلم تنها به سربازان شوروی اشاره می شود، اما ذکر این نکته ضروری است که دیگر فاتحان جنگ از جمله آمریکا نیز در جنایات مشابه دست داشتند. در پایان باید اشاره کرد که در واقعیت، سرنوشت زنانی که بارها و بارها در جنگ مورد آزار و اذیت قرار گرفته اند بسیار تکان دهنده تر از چیزی است که در فیلم نشان داده می شود. زنان صومعه در فیلم به نوعی رستگار شدند، اما به گواه تاریخ، در واقعیت، بسیاری از این زنان با سقط جنین های متعدد، بیماری های واگیردار خطرناک، جراحات شدید، سو تغذیه و ناباروری کامل درگیر شدند و در اثر این اتفاقات از دنیا رفتند. هیچ فاتح جنگی نیز به عنوان قربانیان جنگ از آن ها یاد نکرد. چون در این مورد خاص فاتحان خود همدست جنایتکاران بودند. پس از شکست جبهه های متحدین آلمان، جنگ روی کاغذ و در بین مردها تمام شده بود اما تا زمان تخلیه ی سرزمین ها از ارتش های فاتح، هنوز زنان در معرض آسیب های جدی بودند.

محمد فلاح نیا
۱۶ بهمن ۱۴۰۲

دیدگاه نیوز را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید