پاسخ به برخی سوالات متداول درباره حذف یارانه مواد غذایی

آیا دامنه این طرح به مواد غذایی دیگر هم کشیده خواهد شد؟

هیچ نسخه‌ای از «طرح اصلاح یارانه‌ها» به صورت عمومی منتشر نشده است. معلوم نیست این طرح قرار است در چند مرحله و به چه صورتی اجرا شود.

با این همه می‌توان با اطمینان نسبی گفت بعد از افزایش قیمت «مرغ، تخم‌مرغ، شیر و روغن مایع» و آزاد شدن قیمت آرد (به جز برای نان سنتی) قیمت بسیاری دیگر از مواد غذایی نیز که برای تهیه آنها از آرد، شیر، روغن، تخم‌مرغ استفاده می‌شود، افزایش پیدا کند.

آخرین فهرست قیمت‌های مصوب ۸۳ فقره کالاهای اساسی و مواد غذایی در اوایل اردیبهشت ماه و پیش از اجرای طرح اصلاح یارانه‌ها منتشر شده و هنوز خبری از میزان افزایش قیمت کالاهای این فهرست در دست نیست.

آیا افزایش قیمت آرد، مرغ، تخم مرغ، روغن و شیر روی قیمت سایر مواد غذایی و هزینه‌های زندگی هم تاثیر دارد؟‌

بله. اثر مستقیم افزایش قیمت آرد، روی پنج قلم مواد غذایی گران شده در ظاهر حدود ۶ درصد متوسط کل هزینه‌های خانوار است، اما اثر تورمی افزایش قیمت مرغ، تحم‌مرغ، روغن، و شیر محدود به خود این مواد نیست، بلکه روی سایر کالا و خدمات نیز اثر دارد.

اثر ساده این افزایش قیمت روی موادی است که در ترکیب آنها از این مواد استفاده می‌شود. همچنین این افزایش قیمت روی برخی هزینه‌های خانوار مانند رستوران نیز اثر دارد که بر اساس برآوردهای مرکز آمار به طور متوسط ۱/۴۴ درصد هزینه‌های خانوار را تشکیل می‌دهد.

اما افزایش قیمت این اقلام روی سایر کالا و خدمات نیز به صورت غیرمستقیم و زنجیره‌وار اثر خواهد داشت. افزایش قیمت مواد غذایی، هزینه کل خانوار را افزایش می‌دهد. در وهله اول تولیدکنندگان و فروشندگان کالا و خدمات حتی غیرخوراکی، نیز برای جبران افزایش هزینه خود ناگزیر به افزایش قیمت کالا و خدمات خود خواهند بود.

در روزهای گذشته مقام‌های دولتی از اثر ۱۰ درصدی طرح اصلاح یارانه‌ها روی تورم صحبت کرده‌اند. از جمله محمدرضا فرزین، رئیس شورای هماهنگی بانک‌ها در یک گفت‌وگوی تلویزیونی اعلام کرد:

«چهار مرکز پژوهشی شامل بانک مرکزی، وزارت اقتصاد، مرکز آمار و موسسه پژوهش برنامه‌ریزی اعلام کرده‌اند اثر تورمی طرح اصلاح یارانه‌ها زیر ۱۰ درصد خواهد بود، برخی گفته‌اند ۷.۸درصد و برخی ۸.۱ درصد اعلام کرده‌اند.»

متن این مطالعات برای بررسی و اعتبارسنجی در دست نیست و دقیقا مشخص نیست مبنای این محاسبه چیست. همچنین مشخص نیست منظور از «اثر تورمی ۱۰ درصدی» آیا افزایش ۱۰ واحد درصد روی نرخ تورم نهایی سال است یا اینکه نرخ تورم در اثر افزایش قیمت چند قلم مواد خوراکی ۱۰ درصد افزایش پیدا می‌کند.

برنامه دولت برای جبران افزایش قیمت مواد غذایی چیست؟

تاکنون هیچ گزارش رسمی درباره طرح اصلاح یارانه‌ها منتشر نشده است. مشخص نیست جزئیات طرح یا اسناد پشتیبان آن چیستند، از آن سو مجموعه‌ای از اظهار نظرهای ضد و نقیض نیز به ابهام‌ها در این باره دامن زده است.

ناهماهنگی‌ها بین مقام‌های دولتی در اعلام جزئیات این طرح یکی از نگرانی‌‌های جامعه است. به طور مثال نمی‌‌دانیم تعیین اعتبار خرید برای اقلامی که پس از حذف دلار ۴۲۰۰ تومانی گران می‌شوند دائمی است یا آنگونه که جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی گفته تا زمانی که زیرساخت‌های لازم برای اختصاص کالابرگ کالاهای اساسی فراهم نشود، یارانه این اقلام به‌صورت نقدی واریز خواهد شد.

محمدهادی سبحانیان، معاون وزیر اقتصاد نیز روایتی مشابه از ادامه این طرح داشت از اینکه واریز این یارانه تا فراهم آمدن زیرساخت کالابرگ‌‌های الکترونیکی ادامه خواهد داشت.

اما احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد در یک برنامه تلویزیونی دوره پرداخت این یارانه‌های تجمیع‌شده را تا پایان سال اعلام کرده بود.

از جمله مواردی که برای دلایل اجرای این طرح برشمرده می‌شود، هدفمند شدن یارانه‌ها به نفع دهک‌های کم‌تر برخوردار و عادلانه‌شدن یارانه‌‌هاست، این ادعا در حالی مطرح می‌شود که یارانه‌ها در این طرح در دو سطح مختلف پرداخت می‌شود. یک سطح دهک‌های اول تا سوم است که یارانه‌ آنها پس از تجمیع به نفری ۴۰۰ هزار تومان ارتقا یافته و سطح بعدی دهک‌های چهارم تا نهم است که یارانه ماهانه افراد این دهک‌ها، به ۳۰۰ هزار تومان رسیده است.

با این حساب نظام پرداخت یارانه‌ها کماکان با هدفمندی فاصله دارد که دلیل اصلی آن مشکلات بر سر دهک‌بندی و شناسایی دهک‌های مختلف درآمدی برای حمایت از گروه‌های هدف است.

در عین حال سرنوشت یارانه نقدی و معیشتی که تا پیش از این به حساب یارانه‌بگیران واریز می‌شد، پس از اجرای این طرح مشخص نیست. بر اساس گفته‌های مقام‌های دولتی پس از فراهم‌شدن زیرساخت‌های کالابرگ الکترونیکی، واریز اعتبار نقدی به اعتبار خرید کالاها و اقلام اساسی تبدیل می‌شود. یک سناریو می‌تواند این باشد که بخش مازاد بر یارانه نقدی و معیشتی تا سقف ۳۰۰ و ۴۰۰ هزار تومان صرفا به خرید اقلام مشمول این طرح اختصاص یافته و یارانه‌های نقدی و معیشتی همچون قبل به حساب سرپرستان خانوارهای یارانه‌بگیر واریز شود، البته این حدس ماست.

یکی از مواردی که به نگرانی‌های پس از اجرای این برنامه افزوده، منابع مورد نیاز برای تامین سرمایه در گردش واردکنندگان، تولید‌کنندگان و فعالان اقتصادی مرتبط با نهاده‌ها و اقلامی است که نرخ ارز وارداتی آنها و قیمت مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای کسب و کارشان چند برابر شده است.

آیا یارانه پرداختی افزایش هزینه‌ مواد غذایی را پوشش می‌دهد؟

به دلیل وجود متغیرهای زیاد محاسبه دقیق اثر افزایش قیمت مواد غذایی روی هزینه خانوار مشخص نیست. اما در روزهای گذشته ادعاهایی در این باره مطرح شده است.

به عنوان نمونه خبرگزاری ایسنا در گزارشی هزینه افزایش مستقیم قیمت مرغ، تخم‌مرغ، شیر، پنیر و روغن را برای یک خانواده چهار نفره برای ۹ دهک‌های ‌درآمدی که مشمول یارانه می‌شوند محاسبه کرده است.

داده‌های خام مورد استفاده برای این محاسبه به طور عمومی در دست نیستند، اما ظاهرا این محاسبات بر اساس متوسط مصرف این اقلام در یک خانواده چهار نفری در مناطق شهری محاسبه شده است.

طبق این محاسبات هزینه ماهانه خانوار شهری تنها در اثر افزایش قیمت مرغ، تخم‌مرغ، شیر، پنیر و روغن برای دهک اول، ۳۲۷ هزار تومان، دهک دوم، ۴۶۷ هزار تومان، دهک سوم ۵۴۳ هزار تومان، دهک چهارم، ۸۴۶ هزار تومان، دهک پنجم ۶۰۹ هزار تومان، دهک ششم، ۸۴۶ هزار تومان، دهک هفتم، ۶۹۶ هزار تومان، دهک هشتم ۷۷۴ هزار تومان و دهک نهم ۸۲۸ هزار تومان افزایش پیدا می‌کند.

با این محاسبات به نظر می‌رسد یارانه ۴۰۰ هزار تومانی برای هر نفر در دهک اول و ۳۰۰ هزار تومانی برای هر نفر در دهک سوم و تا نهم این افزایش هزینه را پوشش می‌دهد، اما این همه ماجرا نیست.

در این محاسبات اشاره‌ای به اثر افزایش قیمت سایر مواد غذایی و کالا و خدمات نشده است. مثلا افزایش هزینه ماست، نان، غلات و…. و همین طور افزایش احتمالی قیمت سایر کالا و خدمات حساب نشده، در حالی که با توجه به اثر تورمی باید کل افزایش هزینه خانوار را بررسی کرد.

تلاش می‌کنیم با سه سناریو برآوردی از کل افزایش هزینه خانوار بعد از اجرای طرح اصلاح یارانه‌ها به دست بیاوریم.

در سناریوی اول فرض کرده‌ایم که بعد از اجرای این طرح تنها هزینه‌‌های خوراکی خانوار ۳۰ درصد افزایش پیدا کند.

در سناریوی دوم فرض کرده‌ایم که بعد از اجرای این طرح تنها هزینه‌‌های خوراکی خانوار ۵۰ درصد افزایش پیدا کند.

در سناریوی سوم فرض کرده‌ایم طبق ادعای مقام‌های دولتی کل هزینه‌های خانوار بعد از اجرای این طرح ۱۰ درصد افزایش پیدا کند.

در سناریوی چهارم فرض کرده‌ایم افزایش قیمت مرغ، تخم‌مرغ، شیر، روغن و نان کل هزینه خانوار را ۳۰ درصد افزایش دهد.

آخرین آمار مربوط به هزینه و درآمد خانوار مربوط به سال ۱۳۹۹ است. برای این محاسبات فرض کرده‌ایم متوسط هزینه خانوار (خوراکی و غیرخوراکی) برای هر دهک به نسبت تغییرات شاخص بهای کالا و خدمات افزایش پیدا کرده باشد.