خطای ترکیب و خطای تجزیه چیست؟

به گزارش خبرروز، محمد ناصریراد، مستندساز اجتماعی در مقاله ای پیرامون مبحث خطای ترکیب و خطای تجزیه آورده است:

بنا بر ضرورت و با توجه به شرایط موجود و همه گیریِ خطاهای روزمره در سبک زندگی مردم بر آن شدم به بررسی و تعریف دو کلمه ی مشتق یعنی “خطای ترکیب” و “خطای تجزیه” پرداخته و با مثال هایی این دو را شرح دهم. خطاهایی که بسیاری از ما حتی در تحلیل وقایع و گرفتن تصمیمات و انتخابات روزمره و دم دستی دچار آن میشویم.

“خطای ترکیب”

این خطا زمانی رخ می دهد که شناسه و خاصیت یک بخش کوچک از کل را به کل بخش ها نسبت دهیم، به بیان دیگر این خطا زمانی به وجود می‌آید که از این واقعیت استنباط می‌کنیم که چیزی در مورد کل صادق است که در اینصورت استدلال استقرایی مردود خواهد شد. (هر چی برای من درسته برای بقیه هم هست)

خطای ترکیب در فلسفه به “مغالطه ی ترکیب” معروف است.

مثال:

اگر شخصی بدلیل کوتاهی قد در مسابقه فوتبال از روی صندلی خود بایستد، بهتر می‌تواند ببیند. بنابراین، اگر همه بایستند، همه می توانند بهتر ببینند.

اصغر اهل نجف آباد اصفهان است و بسیار از سوسک و تاریکی وحشت دارد، پس همه ی نجف آبادی ها از سوسک و تاریکی هراسانند !

برخی از افراد می توانند با ایده کسب و کار مناسب میلیونر شوند. بنابراین، اگر هرکسی مفهوم تجاری درستی داشته باشد، همه میلیونر خواهند شد.

خیلی مبحث شیرینی بود، به راحتی متوجه اش شدم، اما چرا دیگران آن را سخت قلمداد میکنند؟

من شبکارم در زمان کار به دوستم زنگ میزنم ولی نمیدانم چرا هیچوقت پاسخ نمیدهد ؟!

آن فیلم باید بهترین فیلم باشد زیرا عوامل و بازیگران زبده و متخصص کشور در آن شرکت کرده اند. اما بر کسی پوشیده نیست برای ساخت فیلم خوب شرایط بیشتری از جمله کارگردان و فیلمنامه ی خوب نیاز است.

پارسال با موضوع زن زندگی آزادی فیلمی نساختم چرا که گمان میکردم همه در این مورد فیلم میسازند، ولی نمیدانم چرا پارسال حتی یک فیلم هم با این موضوع ساخته نشد.

اگر یک دونده سریعتر بدود، می تواند در مسابقه برنده شود. بنابراین، اگر همه دوندگان سریعتر بدوند، همه می توانند برنده مسابقه شوند !

من بستنی یخی ساده با طعم انبه دوست دارم پس بهتر است برای همه بستنی یخی ساده با طعم انبه تهیه کنم، حتما دوست خواهند داشت !

در زمان رأی‌گیری در انتخابات، خطای ترکیب زمانی رخ می دهد که از عقلانیت یا مدارک دانشگاهی تک تک افراد استنباط شود که جامعه می تواند به همان اندازه عقلانی و انتخابی درست داشته باشد.

“خطای تجزیه”

خطای تجزیه درست در مقابل خطای ترکیب قرار دارد. بر این اساس ما زمانی دچار خطای تجزیه می‌شویم که مشخصه‌ها و ویژگی‌های یک مجموعه یا گروه را بدون هیچ ملاحظه‌ای به تک تکِ اجزا یا افراد آن مجموعه یا گروه نسبت دهیم و بر این اساس قضاوت کنیم و تصمیم بگیریم. به بیان دیگر این خطا زمانی رخ می دهد که فرد استدلال کند چیزی که برای یک کل صادق است باید در مورد همه یا برخی از اجزای آن نیز صادق باشد که در غیر این صورت استدلال استنتاجی مردود خواهد شد. (هر چی برای همه درسته برای منم درسته)

خطای تجزیه در فلسفه و علم منطق به “مغالطه ی تقسیم” معروف است.

مثال:

شهرت و اعتبار بالای یک دانشگاه، نمی‌تواند نشانگر سواد و توانمندی بالای تک تکِ دانشجویان آن دانشگاه باشد. یا معروف و معتبر بودن دانشگاه نمی‌تواند گواهی باشد بر این موضوع که تمامی دانشجویان آن دانشگاه بعد از فارغ‌التحصیلی بتوانند به جایگاه‌ها و موقعیت‌های سطح بالایی در سازمان‌های مختلف برسند.

وقتی تولید ناخالص داخلی یک کشور یا میانگین درآمد مردمان یک کشور عددی چشمگیر باشد، به معنای نبود افراد فقیر یا نیازمند کمک در آن کشور نیست.

اگر یک تیم ورزشی عملکرد خیلی خوبی دارد و توانسته چندین فصل مقام قهرمانی را به خود اختصاص دهد، لزوماً نمی‌توان گفت تک‌تک اعضای آن تیم بازیکنان خوبی هستند.

شیرازی ها مردم مهمانوازی هستند، محمد اهل شیراز و حتما مهمانواز است در صورتیکه اصلا چنین نیست.

اگر یک دولت عملکرد خیلی ضعیفی داشته و نتوانسته رضایت مردم را در دوره حکمرانی خود جلب کند، دلیل بر این نیست که تک‌تک اعضای کابینه آن دولت، افرادی ضعیف و نالایق هستند.

آقای اخیریان به دنبال پیاده کردن متدهای آکادمیک و بروزِ دنیا در شیوه ی مدیریت کسب و کارش است، اما وی شناخت کافی از بازار هنوز سنتی و مناسبات اجتماعی، اقتصادی و سیاسیِ ایران نداشت، کسب و کار او در آستانه ی فروپاشیست .

هر کسی با موضوع زن زندگی آزادی فیلمی ساخت موفق شد، نمیدانم چرا من موفق نشدم.

اتم‌شناس رومی لوکرتیوس، فرضش بر این بود که اتم‌های تشکیل‌دهنده یک ماده باید خود ویژگی‌های مشاهده‌شده برجسته آن ماده را داشته باشند بنابراین اتم‌های آب مرطوب خواهند بود، اتم‌های آهن سخت، اتم‌های پشم نرم و …

در پایان باید اشاره کنم هم خطای ترکیب و هم خطای تجزیه  توسط ارسطو در ردیه های سفسطه ای در مبحث منطق مورد توجه قرار گرفته و تبیین شده است.

محمد ناصریراد

دیدگاه نیوز را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید

محمد ناصری‌راد

خبرنگار دیدگاه نیوز در شهر شیراز می باشد. وی مستندساز، تدوینگر و عکاس شیرازی است که فعالیت خود را از سال ۸۸ با انجمن سینما جوانان شروع کرده و ساخت مستندهای “دروازه حقیقت”، “من میخوام معتاد بشم”، “طاووس ها پرواز را نمیفهند”، “سوداگرانِ بی سودا”، “وداع”، “آبفروش” و “کتایون” را در کارنامه دارد، وی در حوزه های اجتماعی، فرهنگی، هنری و سینمایی قلم می‌زند .