چگونه ظرفیت آبی مخزن سد جره رامهرمز را بالا ببریم؟

چگونه ظرفیت آبی مخزن این سد را بالا ببریم؟

نوشتاری از امید حسین زاده دانشجوی دکترای کارآفرینی

یکی از مهمترین مولفه های توسعه اقتصاد، اشتغال و کارآفرینی رامهرمز، صنعت کشاورزی است. در دنیای امروز کشاورزی یک صنعت است که علاوه بر تولیدات مزرعه ای، صنایع وابسته به آن نیز می تواند بستر مناسبی جهت گسترش و توسعه کارآفرینی سرزمینی باشد.
انسان از عصر کشاورزی و برای این کار همواره دو عامل مهم آب و زمین مناسب را مد نظر قرار می داد.
هر چند زمین مناسب کشت در هر منطقه یک موهبت است، اما امروزه با پیشرفت های نوین علمی، تاثیر آب از زمین کشاورزی هم بیشتر نمایان شده است.
نمونه بارز آن کشت های بدون خاک که هیدروپونیک (HydrooPonic)  گفته می شود و اصطلاح آبکِشت را نیز در زبان فارسی برای آن انتخاب کرده اند، می باشد.
اگرچه در کشور ما بدلیل وفور زمین مناسب برای کشاورزی، هنوز سرمایه گذاری مناسبی در این زمینه نداشته ایم، لاکن آنچه می تواند جهت توسعه کشاورزی در هر منطقه و سرزمینی بیشترین اهمیت را داشته باشد، همانا آب است.
سرزمین ما، به ویژه خوزستان  که همواره از قطب های مهم کشاورزی کشور بوده است – هر چند در مسیر رودخانه های بزرگی همچون کارون، کرخه، دز، مارون، جراحی و … قرار گرفته است و دو سوم آبهای جاری کشور در این استان واقع شده اند، اما وجود این استان در منطقه گرم و خشک و عدم استقرار برخی شهرها و روستاها در مسیر رودخانه های بزرگ، باعث شده است که همگان بالسویه از این نعمت الهی بهره مند نشوند. مردم این شهرها امید به طبیعت و دوره های ترسالی داشته اند، که گاهی مورد بی مهری طبیعت و تحمل خشکسالی های مداوم نیز قرار گرفته اند.
از جمله شهرهای دارای این مختصات، #رامهرمز است. شوربختانه این شهر علیرغم دارا بودن زمین های بسیار مناسب جهت کشاورزی، از جمله شهرهایی است که در مسیر رودخانه های پرآب قرار نگرفته است. مهمترین رودخانه در دسترس، رودخانه فصلی اعلا (اعلاء، الله، اعلی) می باشد. این رودخانه در محل رود زرد ماشین، از پیوند دو رودخانه زرد و اعلا درست شده و به سمت رامهرمز سرازیر می شود. اما متاسفانه آب آن جهت آبیاری زمین های زیر دست کافی نبوده و همیشه دغدغه اصلی کشاورزان پایین دست بوده است.
بنابراین ایده احداث سد که از سال های قبل شکل گرفته بود مجددا مطرح شد.
سد مخزنی جره رامهرمز، سد خاکی با هسته رسی است و مخزن آن با ظرفیت ۲۶۰ میلیون مترمکعب قادر است آب مورد نیاز ۲۲ هزار و ۳۰۰ هکتار از اراضی دشت رامهرمز را برای کشاورزی مکانیزه تحت شبکه آبیاری و زهکشی رامهرمز تأمین کند.
مطالعات پتانسیل‌یابی طرح این سد در دهه ۴۰ و با همکاری کارشناسان ایرانی و سازمان خواروبار جهانی پایه‌گذاری و از سال ۶۴ مطالعات مرحله اول و در سال ۶۸ نیز مطالعات مرحله دوم آن انجام شد.
نخستین گام عملیات اجرایی طرح سد رامهرمز در سال ۷۵ آغاز شد و سرانجام همزمان با اولین سفر استانی هیأت دولت وقت به استان و صدور مصوبه‌ای مبنی بر توجه ویژه به اتمام این پروژه، وضعیت مالی و اعتباری آن بهبود یافت، به گونه‌ای که در سال ۸۸ آبگیری اولیه مخزن سد صورت گرفت و در سال ۹۱ نیز  افتتاح شد.
اهمیت استفاده از این سد در سال هایی که به بهره برداری رسید بیشتر نمایان شد. اما عالیجناب سد جره – فقط یک مشکل دارد؛ آورد رودخانه زرد جهت استفاده مداوم و پایدار منابع آبی سد کافی نیست!
اگر سد جره به امکان ۲۶۰ میلیون متر مکعب ظرفیت اسمی خود برسد و بتواند به پایداری آبی برسد، یعنی میزان آب ورودی به سد افزایش پیدا کند، در آنصورت ۲۳ هزار هکتار زمین های پایین دست سد جره از آن بهره مند خواهند شد و می توان در حوزه کارآفرینی صنعت کشاورزی رامهرمز تحولی ایجاد کرد.
این در حالی است که آورد رودخانه اعلا که در جوار رودخانه زرد قرار گرفته است نسبت به آورد رود زرد بیشتر است. اما چرا سد جره بر روی رودخانه زرد احداث شده است؛  امریست که مختصات توپوگرافی و سد سازی آنرا تایید می کنند.

 واقعیت آنست که بنا به دلایل ذیل سد جره از منظر وزارت نیرو، سدی با پتانسیل بالایی نیست زیرا :

۱- آورد رودخانه زرد کم است بنابراین امکان بهره برداری پایدار آبی در طول سال از آن وجود ندارد.
۲- تولید برق ندارد که البته برای این سد پیش بینی شده است اما فعلا بدلیل همان آورد کم، امکانپذیر نیست.
با این شرایط، سوالی که پیش می آید اینست که چگونه می توان آورد سد جره را با همین شرایط جوی و جغرافیایی بیشتر کرد؟
ایده حفر کانال
بر اساس مطالعات انجام گرفته و مشورت با کارشناسان این حوزه، می توان کانالی از بالادست رودخانه اعلا به بالادست سد جره احداث کرد تا سیلابهای زمستانی رودخانه اعلا ( توجه کنید فقط سیلاب های زمستانی که هدر می روند) به جای ریختن به خلیج فارس به سد جره هدایت شوند، در آن صورت مخزن سد به حداکثر ظرفیت خود خواهد رسید.
بر اساس این مطالعه طول تقریبی این کانال حدود ۱۳ کیلومتر حدفاصل دو رودخانه می باشد که خوشبختانه طبیعت نیز به این امر کمک کرده است. چرا که مطالعات نشان می دهد رودخانه اعلا از محل برداشت، مرتفع تر از سطح آب سد جره می باشد. همچنین حدود ۳ کیلومتر از این فاصله نیز حاصل پیشروی آب سد جره به سمت  خشکی و محل احداث کانال است که خودبخود از فاصله مذکور کم می کند‌.
این مطالعه همچنین نشان داد در دوره ترسالی، آورد رودخانه اعلا در طول سال، از آورد رودخانه زرد بیشتر است. با انتقال سیلاب زمستانی رودخانه اعلا به مخزن سد جره، آب سد نیز پایدار خواهد شد. در میان مدت نیز حتی می توان بخشی از این آب را در تابستان به صورت معکوس و با احداث خطوط لوله و تعبیه پمپ های آبی مجددا به همان محل برداشت اولیه بازگرداند تا روستائیان پایین دست رودخانه اعلا که سد در مسیر زمین های آنان واقع نشده است نیز از آن بهره مند شوند.

 مزایای احداث این کانال به صورت ذیل تعریف می شوند:

۱- جلوگیری از هدر رفت سیلاب به خلیج فارس و استفاده بهینه از آن
۲- به حداکثر رساندن ظرفیت سد جره
۳- پایداری آب مخزن سد جره
۴- امکان تولید برق از سد جره
۵- توسعه کشاورزی، اشتغال و کارآفرینی
۶- به حداکثر رساندن استفاده مفید از ۲۳ هزار هکتار ظرفیت اسمی زمین های زیردست سد
۷- امکان گسترش صنایع وابسته به کشاورزی در منطقه
۸- بالارفتن میانگین درآمد سرانه شهرستان از محل بالارفتن درآمد کشاورزان
۹- امکان چند کشت کردن کشاورزی در رامهرمز به جای کشت های زمستانی و تک کشت بودن زمین های کشاورزی
۱۰- توسعه صنعت گردشگری جهت زمین های پایین دست محدوده سد جره
۱۱- امکان آبیاری و کشت های تابستانی برای کشاورزان جوار رودخانه اعلا که در مسیر سد جره قرار ندارند.
۱۲- با توجه به چند کشت شدن زمین های کشاورزی و مقرون به صرفه بودن این صنعت در شهرستان، کشاورزان به سمت استفاده از شیوه های نوین آبیاری تشویق می شوند.
با احداث این کانال پس از هر بارش شدید زمستانی، مردم شهرستان رامهرمز به جای مراجعه به پل بزرگ اعلا جهت تماشای سیلاب زمستانی رودخانه و هدر رفت آب، شاهد تحولی شگرف در زمینه کشاورزی و کارآفرینی خواهند بود.
وقتی سرشاخه های کارون با صرف هزینه های هنگفت به دیگر استان ها منتقل می شوند، می توان پی برد که اجرای این ایده بسیار کم هزینه تر و عملیاتی تر خواهد بود‌.
مشاوره با کارشناسان و مطالعات اولیه نشان می دهد این طرح قابل اجراست. اما آیا اراده ای برای اجرای این ایده بزرگ، وجود دارد؟

دیدگاه نیوز را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید