سیلاب افغانستان و لزوم بهره‌گیری از دیپلماسی آب

خبر ورود این سیلاب‌ها به تالاب هامون تا حدی خوشایند بود، اگرچه مطلع شدم برادران و خواهران افغانستانی در غرب این کشور به‌دلیل جاری‌شدن سیل متحمل خسارات مالی و جانی شده‌اند که به ایشان تسلیت عرض می‌کنم.

اما بحث بر سر سهم ایران و پهنه‌های طبیعی از آب رودخانه‌های هیرمند، هریرود، فراه‌رود و خاشرود در چند سال گذشته همواره مطرح بوده است، منطقهٔ سیستان در ایران، در پایین دست این رودخانه‌ها واقع شده است و حیات و توسعهٔ این منطقه، تحت تأثیر آب‌های ورودی از خارج از مرزهای کشور است.

اگرچه در دهه‌های گذشته، یک معاهدهٔ آبی بین ایران و افغانستان درباره حقابه ایران از رودخانه هیرمند به امضای طرفین رسیده است اما متأسفانه اجرای این معاهده، همواره با مشکل همراه بوده است. چرا که هیات‌های حاکم بر افغانستان در این سال‌ها معمولاً نظرات متفاوتی داشته‌اند و همین موضوع باعث شده تا کمتر به موضوع حقابه ایران، آنطور که در معاهده آمده است، پرداخته شود.

از سوی دیگر این نکته را نباید از نظر دور داشت که آنچه در معاهده آمده است، حقابهٔ ایران از آب رودخانه برای مصارف شرب و کشاورزی است، نه حقابه طبیعت. در واقع، با توجه به اینکه مجموعهٔ تالاب‌های هامون در فهرست تالاب‌های بین‌المللی سایت رامسر به‌ثبت رسیده‌اند، حقابه محیط‌زیستی این تالاب‌ها، چیزی جدا از حقابهٔ ایران از رودخانهٔ هیرمند است.

به بیان دیگر، ایران بر اساس معاهدهٔ امضا شده، سالانه بیش از ۸۰۰ میلیون مترمکعب سهم آب از رودخانه هیرمند دارد اما این سهم آب یکی از مطالبات ایران از افغانستان است. مطالبهٔ مهم دیگر، تخصیص حقابهٔ محیط‌زیستی پایین‌دست رودخانه‌های منتهی به ایران است که مهمترین آن، حقابهٔ محیط‌زیستی مجموعه تالاب‌های هامون در منطقهٔ سیستان است.

آنچه طی ۲ روز گذشته به پهنه‌های آبی سیستان وارد شده است، سیلاب‌هایی بوده که جزء میزان حقابهٔ مندرج در معاهده نیست و سهم طبیعی ایران از رودخانه‌های مشترک با افغانستان است. به‌همین دلیل آب ورودی در این ۲ روز را نمی‌توان جزء تعهدات کشور افغانستان در نظر گرفت.

خوشبختانه وزارت امور خارجه حضور فعالانه‌ای در موضوع دیپلماسی آب دارد و شخص دکتر عراقچی نیز تخصص ویژه‌ای در این موضوع دارد. تا پیش از بازگشت طالبان نیز، دولت جمهوری اسلامی ایران مذاکرات گسترده‌ای در چند محور، از جمله آب را با دولت وقت افغانستان آغاز کرده بود که تحولات این کشور، مانع از اجرای آن شد. با این‌حال امیدواریم کشور و هیات حاکم در افغانستان، بر اساس حسن همجواری و همکاری ۲ کشور، در موضوع تخصیص حقابه‌های مربوط به ایران عمل کند تا مردم ۲ سوی مرز که پیشینه‌ عمیق و مشترک فرهنگی دارند از نعمت آب به‌طور عادلانه‌ای بهره ببرند.

** معاون رئیس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست