یافته‌هایی عجیب‌تر از جوجه‌کُشی: آیا بازار جوجه‌ در دست بنیاد شهید است؟

دیدگاه نیوز / معدوم کردن تعداد زیادی جوجه که اخیراً در شبکه‌های اجتماعی بازتاب زیادی داشت، ضمن اینکه عواطف بسیاری را متأثر کرد، این پرسش را نیز به میان کشید که با وجود امکان مصارف جایگزین، چه کسی حاضر شد زیان معدوم کردن جوجه‌ها را بپذیرد تا به هدف خود برسد؟ این پرسش شاید زمانی رنگ و بوی دیگری پیدا کند که بدانیم ۸۵ درصد بازار تولید و فروش جوجه در اختیار یک مجموعه منتسب به بنیاد شهید قرار دارد. اما این امر که دولت از کانال تنظیم بازار همواره به دنبال کاهش قیمت مرغ در بازار بوده، موضوع را پیچیده‌تر می‌کند. آیا امکان دارد در میان بخش‌های مختلف، اختلاف‌نظری درباره قیمت وجود داشته باشد؟ البته بحث متهم کردن بخشی از دولت نیست و اصلاً مشخص نیست که معدوم کردن جوجه‌ها از سوی چه کسی صورت گرفته، بلکه این موضوع تنها بهانه‌ و فتح بابی برای پرداختن به انحصاری بلندمدت در اقتصاد ایران است.

آیا در یک بازار رقابتی، امکان تغییر قیمت از سوی یک تولیدکننده جزء در کلیت بازار وجود دارد که بخواهد با اعمالی غیربازاری، تعادل عرضه و تقاضای طبیعی را به هم بزند؟ امکان این امر وجود ندارد، حتی اگر اتحادیه‌ای از بالا دستوری با این مضمون ابلاغ کند، زیرا باز هم یک تولیدکننده خصوصی امکان جبران زیان وارد شده را ندارد، مگر اینکه طبق یک برنامه منسجم و دقیق و با همراهی و نظارت مستقیم همه اعضای اتحادیه و اطمینان به آنها که در این صورت با میزان معینی رشد در قیمت جبران خواهد شد. گواه این موضوع سخنان دبیر انجمن صنفی تولیدکنندگان جوجه یک‌روزه است که به ایرناپلاس گفت معدوم‌سازی پیش از نامه او صورت گرفته بود. محمدرضا صدیق‌پور حتی با تأکید بر اینکه هیچ تولیدکننده‌ای حاضر نیست چنین لطمه‌ بزرگی به خود بزند، گفت: در نامه ما نگفته بودیم جوجه‌ها حذف شوند، بلکه به آنها گوشزد کردیم که از تولید اضافه پرهیز کنند.

اما در مقابل، وقتی بازار یک کالای خاص انحصاری می‌شود، فرد یا گروه انحصارگر انگیزه و توانایی دست‌کاری قیمت را به‌راحتی دارد و اگر مانعی بر سر راه خود ببیند، ممکن است دست به اعمالی بزند که هم عرضه را متأثر کند و هم قدرت خود را در آشفته کردن بازار، نشان دهد؛ همان‌طور که بسیاری از متخصصان این حوزه از سیاسی بودن اتفاق یاد شده سخن گفته‌اند.

مالکان اصلی بازار جوجه

در ایران بازار فرعی جوجه یک روزه در دست خرده مالکان قرار دارد، ولی تمام این خرده مالکان تنها ۱۵ درصد از کل بازار را پوشش می‌دهند. طبق ادعای تارنمای شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی کوثر، ۸۵ درصد مابقی در اختیار مجموعه‌های این سازمان اقتصادی قرار دارد. اگر چه از اواخر سال گذشته تلاش شده سهام برخی شرکت‌های تولیدی این سازمان که خود تحت مالکیت بنیاد شهید و ایثارگران قرار دارد، از طریق بورس واگذار شود، اما این موضوع تنها سهم کوچکی از آنها را در برمی‌گیرد. طبق گزارش امیدنامه درج و پذیرش شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی کوثر در بازار دوم بورس در تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۹۸، میزان عرضه سهام این شرکت در روز عرضه اولیه ۴۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار سهم معادل ۱۵ درصد از کل سهام شرکت بوده است.

شرکت‌های تابعه و درصد سهام‌داری شرکت سرمایه‌گذاری کوثر مطابق با آخرین صورت‌های مالی آن مربوط به ۶ ماهه منتهی به ۳۱ شهریور سال ۱۳۹۸، شامل مرغ اجداد زربال (۹۹.۹۹ درصد)، شرکت مرغک (۹۹.۹۹ درصد)، اجداد سپیدان کوثر (۹۹.۹۹ درصد)، پیشگامان کوثر دنا (۹۹.۹۸ درصد)، آبزی اکسیر کوثر (۹۹.۹۶ درصد)، کشت و صنعت شریف‌آباد (۸۱.۳۸ درصد)، کشت و صنعت اشراق (۹۹.۹۹ درصد)، خوراک دام پارس (۵۰.۸۳ درصد)، توسعه مکانیزاسیون (۹۹.۹۹ درصد)، تولید گوشت ماهان (۸۶.۶۹ درصد)، مرغ مادر دیزباد (۹۹.۹۹ درصد)، پیشگامان کشاورزی کوثر کرمانشاه (۹۹.۹۹ درصد) و شیمی‌دارو (۹۹.۹۹ درصد) می‌شود.

در اینجا تنها به شرکت‌هایی پرداخته می‌شود که در حوزه جوجه‌کشی فعالیت می‌کنند. این شرکت‌ها شامل زربال، مرغک، ماهان، دنا و دیزباد می‌شود. در مجموع، این شرکت‌ها بر اساس گزارش‌های سال ۱۳۹۷ به میزان ۶۵ درصد بازار کل کشور در حوزه جوجه یک‌روزه مادر و پدر گوشتی، ۶۵ درصد از بازار جوجه یک‌روزه گوشتی، ۶۲ درصد از بازار جوجه یک‌روزه تخم‌گذار و ۳۴ درصد از جوجه یک‌روزه تجاری را در دست دارند.

رئیس مجلس: معنای اینکه بنیاد شهید مرغ‌داری داشته باشد، چیست؟

برخی کارشناسان معتقدند شرکت‌های دولتی به دلیل عدم انگیزه برای سودآوری ممکن است برای اهدافی غیربازاری موجبات زیان دیگر تولیدکنندگان را فراهم کنند. علت اینکه بسیاری از مسئولان و کارشناسان با تصدی‌گری دولتی مخالفت می‌کنند، همین حمایت از رقابت سالم و پیشگیری از فساد است. علی لاریجانی، رئیس مجلس یک بار در همایش ارتقای سلامت اداری و مقابله با فساد به اهمیت عدم انحصارات و تبعیض اشاره کرده و گفته بود معنای اینکه بنیاد شهید مرغ‌داری و دامداری داشته باشد، چیست؟ البته اتهام فساد در شرکتهای بنیاد شهید در دولت‌های قبل از سوی کارگروه تحقیق و تفحص مجلس پیگیری شد که در نهایت نه در صحن علنی قرائت شد و نه در قوه‌قضاییه به نتیجه رسید.

اما اگر بخواهیم عینی‌تر بحث کنیم، بهتر است نگاهی به صورت‌های مالی شرکت‌های زیرمجموعه کوثر داشته باشیم. یکی از شاخص‌های مهم سلامت مالی شرکت و کارایی مدیریت آن، توانایی شرکت در کسب سود قابل قبول از محل سرمایه‌گذاری صورت گرفته است. کاهش نسبت حاشیه سود خالص و سایر نسبت‌های سودآوری حاکی از کاهش توانایی شرکت در سودآوری طی دو سال اخیر است. طبق گزارش صورت‌های مالی بازده دارایی‌ها (سود خالص تقسیم بر متوسط دارایی‌ها) بازده دارایی شرکت سرمایه‌گذاری کشاورزی کوثر از ۲۸ درصد سال ۱۳۹۵ به ۲۴ درصد در سال ۱۳۹۷ و همچنین بازده سرمایه آن از ۱۳۷ درصد به ۶۹ درصد رسیده است.

شرکت‌های زیان‌ده

طبق گزارش حسابرس صورت‌های مالی (مربوط به سال مال منتهی به پایان ۱۳۹۷) عملکرد برخی از این شرکت‌های فرعی زیان‌ده بوده یا نسبت به بودجه و سال‌های قبل نامساعد است. حتی گفته شده  شرکت پیشگامان کشاورزی و صنعت کوثر دنا مشمول ماده ۱۴۱ هستند. این شرکت که در سال ۱۳۴۲ با نام اولیه مرغ‌داران تهران تأسیس شده و در زمینه پرورش دام، طیور و آبزیان و جوجه یک‌روزه، تخم مرغ، گوشت و… فعالیت دارد، ۱۳.۳ میلیارد تومان زیان انباشته به بار آورده است. همچنین بر اساس این گزارش، مطالبات راکد شرکت‌ و زیرمجموعه‌ها به میزان ۵۹.۳ میلیارد تومان است که ۴۲.۲ میلیارد آن مشکوک‌الوصول توصیف شده است.  

شرکت مرغک که سال ۱۳۵۲ تأسیس شده، در حوزه پرورش طیور و تولید جوجه یک روزه اعم از اجداد مادر و تجاری فعالیت می‌کند. این شرکت به‌عنوان رهبر بازار با سهم بیش از ۴۰ درصدی فعالیت دارد. این شرکت با دارایی ۱۲۲ میلیارد تومان در دوره ۶ ماهه مالی منتهی به خرداد ۱۳۹۸، ۵.۳ میلیارد تومان زیان انباشته داشته است.

فعالیت شرکت دام پارس (تأسیس سال ۱۳۴۵) هم در زمینه تولید و تهیه خوراک و داروی دام و طیور و… است که ۱۵۰ میلیون تومان زیان خالص در دوره ۶ ماهه منتهی به خرداد ۱۳۹۸ داشته است.

شرکت‌های سودده

شرکت مرغ مادر دیزباد (تأسیس سال ۱۳۷۷) نیز که در زمینه تولید گوشت و تخم مرغ و جوجه یک روزه گوشتی فعالیت دارد، ۱۱۸ میلیارد دارایی و ۶ میلیارد سود خالص داشته است. این شرکت در طی این دوره ۶ ماهه، ۲۶ میلیارد تومان تسهیلات بانکی گرفته است.

اما شرکت زربال (تأسیس سال۱۳۷۰) که فعالیت اصلی آن تولید انواع جوجه یک‌روزه است، ۷۶.۲ میلیارد تومان سود خالص در این دوره مالی داشته است. با این حال، شرکت مذکور حواشی شرکت‌های دولتی را به همراه خود داشته است. شرکت سرمایه‌گذاری کوثر از مدیرعامل اسبق شرکت زربال به دلیل خیانت در امانت و تصرف غیرقانونی شکایت کرده است.  

شرکت ماهان نیز (تأسیس سال ۱۳۶۹) طی ۶ ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۸، به میزان  ۱۸.۳ میلیارد تومان سود خالص داشته است.