«سیروان» یک اتفاق نادر در حوزه رمان‌های امنیتی است

به گزارش خبرنگار فرهنگی دیدگاه نیوز، نشست نقد و بررسی رمان امنیتی «سیروان» از سلسله برنامه‌های «طعم کتاب»، با حضور محمد ستاری وفایی؛ نویسنده کتاب «سیروان»، حامد نظری، جواد کامور بخشایش و میثم رشیدی مهرآبادی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد. 

این کتاب به‌نوعی قدردانی از قوم کُرد و مردمان آن خطه است 

ستاری وفایی در بخش ابتدایی این نشست با اشاره به موضوع کتاب «سیروان»، بیان کرد: عنوان کتاب نشان می‌دهد که قهرمان داستان که اهل سنت نیز است با خطه کردستان وابستگی دارد، زیرا سیروان نام رودخانه‌ای بزرگ در کردستان و برای مردم این منطقه نامی آشنا است. 

وی افزود: جریانی که در کتاب شرح داده می‌شود، به زمانی برمی‌گردد که مردم کردستان زیر چکمه‌های گروهک‌ها بودند و حتی مشکل معیشتی داشتند، ولی با همه سختی‌ها و دشواری‌ها، به نظام وفادار بودند و هستند. بخشی از موضوعات مطرح‌شده در کتاب، قدرت عملیاتی سرویس‌های دشمن را منعکس می‌کند. آنها به‌گونه‌ای عمل می‌کنند که حتی شخصی که به تور آنها گرفتار می‌شود، نمی‌داند این سرویس اطلاعاتی متعلق به چه کشوری است.

وی افزود: این مسأله تصریح می‌کند که جوانان این آب و خاک باید اطلاعاتشان را نسبت به شیوه عمل سرویس‌های اطلاعاتی دنیا بالا ببرند. قهرمان داستان تا مدت‌ها نمی‌دانست که در تور سرویس جاسوسی و اطلاعاتی آمریکا (CIA) گرفتار شده و بر این گمان بود که به‌عنوان یک هنرمند، شغلی مناسب در کشور آلمان یافته است. جوانان ما باید بدانند در چه زمانی زندگی می‌کنند و با چه شگردهایی مورد طمع بیگانگان قرار می‌گیرند.

موسس قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء با اشاره به اینکه این کتاب به‌نوعی تشکر از قوم کُرد است، تأکید کرد: قهرمان این داستان، یک ایرانیِ کردستانیِ بزرگ‌شده در آلمان است که تا پایان ماجرا، وفاداری او در زمینه‌های مختلف بروز می‌کند. این قوم، قومی ایرانی هستند که بر محور اخلاق وفادارند. اخلاقیات حتی در جریان اتفاقات داستان بر جسم و روح سیروان حاکم است. جریانات و مشکلات عدیده‌ای برای سیروان رخ می‌دهد و با اینکه در کشور آلمان بزرگ شده، در انتها به آغوش وطن بازمی‌گردد. 

ستاری وفایی همچنین گفت: در این اثر یک سری بحث‌های امنیتی و حتی بحث‌های اعتقادی و توحیدی هم مطرح می‌شود که شاید بتواند به برخی از سوالات و ابهامات جوانان پاسخ دهد. 

در این کتاب اگر سانسور اعمال می‌شد، بیش از ۲۰ صفحه از آن را نمی‌شد خواندوی درباره میزان حذفیات اعمال شده بر این اثر و میزان اغراق در بیان اتفاقات و جریانات داستان نیز توضیح داد: بحث حذفیات در زمینه مسائل امنیتی، اگر به جوانب و محیط موضوع ضربه‌ای نزند، الزامی ندارد. در این کتاب اگر سانسور اعمال می‌شد، بیش از ۲۰ صفحه از آن را نمی‌شد خواند و ابهامات و سوالاتی در ذهن مخاطب ایجاد می‌شد که جوابی برای آنها نداشت. همچنین در زمینه اغراق در این داستان هم معتقدم که این اتفاق نیفتاده است. اگر با سازوکار و عملکرد سرویس‌های اطلاعاتی دنیا آشنا باشیم، متوجه می‌شویم که بزرگنمایی و اغراق در این کتاب ضعیف هم بوده است، چراکه ساختار این سرویس‌ها در دنیا بسیار پیچیده است. سازمان‌های اطلاعاتی هیچ خط قرمزی ندارند و لذا هیچ محدودیتی هم ندارند. 

نویسنده کتاب «سیروان» در پایان اظهار کرد: این اثر که نگارش آن حدود پنج سال زمان برد، به‌نوعی تشکر و قدردانی از قوم کُرد و مردمان عزیز آن خطه است که پای نظام ماندند و در هر شرایطی غیرت و وفاداری خود را نشان دادند. 

در موضوعات امنیتی، کمتر کسی دست به قلم شده است

حامد نظری؛ کارشناس مسائل امنیتی نیز در این نشست گفت: این کتاب از جنبه ادبی، کار بسیار ارزشمندی است. اینکه بتوان داستانی را طراحی کرد که مخاطب با میل و رغبت وقت بگذارد و تا انتها آن‌را دنبال کند، ارزشمند است. اما از جنبه تخصصی باید توجه داشت که اثر داستان است و ممکن است در مواردی، کمی با واقعیت فاصله داشته باشد. مثلا اینکه کسی کارش در زمینه هنر باشد و یکدفعه به جایگاه طراحی عملیات و کارهای پیچیده اطلاعاتی برسد، کمی بعید به‌نظر می‌رسد و شاید در صحنه اجرایی خیلی معقول و معمول نباشد. اما به‌هرحال داستان است و اقتضائات خاص خود را دارد. باید دید هدف نویسنده چه بوده و چه چیزی را می‌خواسته به مخاطب منتقل کند. 

وی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، ساواک منحل شد و دستگاه اطلاعاتی در کشور نداشتیم. در اسناد و مدارک و کتاب‌هایی که به‌جا مانده بود، دو عامل برای پیشبرد اهداف، پررنگ دیده می‌شد: ۱- استفاده از پول برای به‌کارگیری افراد. ۲- استفاده از زنان. این دو روش، بیش از ۴۰ سال در بلوک غرب علیه بلوک شرق و در بلوک شرق علیه بلوک غرب رایج و علنی بود. ما گمان می‌کردیم که از این عامل ایمن هستیم. بعد تشکیل و شکل‌گیری سیستم‌های اطلاعاتی در کشور، متوجه شدیم که این دو ابزار، حتی در کشور ما هم کارآمد است. پوشش‌های خیلی ظریفی روی افراد داده می‌شود که خود فرد هم متوجه آن نمی‌شود. 

هنر و حُسن دیگر کتاب این است که در کنار مطرح کردن ترفندهای دشمن در جذب، توانمندی‌های دستگاه‌های امنیتی داخلی را هم به رخ کشیده استنظری ادامه داد: چیزی که در این کتاب در کنار مسائل اعتقادی، خیلی مورد تأکید قرار گرفته، دادن آگاهی به جوانان است تا حواسشان جمع باشد، چون ممکن است همه‌جا دام برایشان پهن شده باشد. هنر و حُسن دیگر کتاب این است که در کنار مطرح کردن ترفندهای دشمن در جذب، توانمندی‌های دستگاه‌های امنیتی داخلی را هم به رخ کشیده است. در این زمینه ممکن است در کتاب کمی اغراق صورت گرفته باشد، ولی اغراقِ خوبی است، چون موجب غرور و اعتماد به‌نفس خواننده ایرانی می‌شود. 

این کارشناس مسائل امنیتی همچنین گفت: در چند سال اخیر، کارهای خوبی در زمینه موضوعات امنیتی در قالب‌های هنری تولید شده است، اما در بحث تولید کتاب، کمتر کسی دست به قلم شده که جای چنین آثاری خالی است. امروزه تهاجم زیادی روی افکار و عقاید جوانان ما صورت می‌گیرد  که نیاز است این ترفندها را بشناسند و نسبت به آنها آگاهی داشته باشند. در این زمینه کار جدی نه در حوزه‌ فرهنگی و نه در بحث هشدارهای امنیتی نکرده‌ایم. باید اتفاقات جدید و جدی در این حوزه رخ دهد تا جوانان با ترفندهای دشمن آشنا شوند و بتوانند درست را از نادرست تشخیص دهند. 

وی تأکید کرد: این اثر به‌خودی‌خود کار ارزشمندی است، ولی از آن بالاتر و مهم‌تر این است که می‌تواند شروع یک حرکت و مسیر در این حوزه باشد تا دیگران هم بتوانند با بهره‌گیری از اطلاعات و تجربیات ارزشمند خود، داستان‌های جذاب برای آگاهی‌بخش مردم خلق کنند. این تجربیات به بهای سنگینی به‌دست آمده که باید به‌خوبی از آن استفاده کرد. 

نبوغ یک فرد اطلاعاتی را در سطر به سطر این کتاب می‌بینیم

جواد کامور بخشایش، دیگر کارشناس حاضر در این نشست نیز گفت: اتفاق مبارکی است که کتاب «سیروان» به‌عنوان یکی از آثار مهم و مطرح انجمن سپاس، در این نشست مورد  نقد و بررسی قرار می‌گیرد. وقتی این کتاب به‌دستم رسید، به دو مسأله درباره آن پی بردم: نکته نخست نبوغ نویسنده است که احساس کردم باید فردی نابغه در عرصه نویسندگی باشد که در عین رعایت اصول مستندنگاری، عناصر داستانی را برای خلق یک اثر جذاب به‌کار گرفته است. نکته دوم اینکه، نبوغ یک فرد اطلاعاتی را در سطر به سطر این کتاب می‌بینیم که تمام انرژی خود را در راستای اهداف مدنظر یک سازمان و نظام می‌گذارد. 

«سیروان» یک اتفاق ویژه و نادر در حوزه رمان‌های امنیتی است. از روی این کتاب می‌توان ده‌ها فیلم خوب طراحی کرد که بتواند در سطح دنیا، حرف برای گفتن داشته باشدوی ادامه داد: در سطر به سطر این اثر، آموزه‌های زیادی ازجمله سبک زندگی، نوع تصمیم‌گیری و رعایت شئون دینی و اخلاقی وجود دارد. کتاب «سیروان» یک اتفاق ویژه و نادر در حوزه رمان‌های امنیتی است. از روی این کتاب می‌توان ده‌ها فیلم خوب طراحی کرد که بتواند در سطح دنیا، حرف برای گفتن داشته باشد. انجمن پیشکسوتان سپاس، تلاش دارد در موضوعات مغفول‌مانده حوزه امنیتی را در قالب کتاب‌های مستند با معرفی شخصیت‌های واقعی به جامعه عرضه کند. 

این نویسنده و پژوهشگر حوزه‌های انقلاب اسلامی و دفاع مقدس همچنین بیان کرد: به‌نظرم مطالعه این کتاب از منظر آگاهی‌ یافتن از چنین فضایی، ضروری است. وقتی سیروان را مطالعه می‌کردم، این احساس را نداشتم که نویسنده می‌خواهد رمان بنویسد. احساس می‌کردم هرآنچه در داخل و خارج و در واقعیت تجربه کرده را در قالب داستانی ارائه کرده است. در این متن با استناداتی روبه‌رو هستیم که تا حدی داستان را از تخیل دور می‌کند. همچنین اعتقاد دارم که درباره اتفاقات مطرح‌شده در این کتاب اغراقی صورت نگرفته، بلکه واقعیاتی بیان شده که شاید در آن برهه امکان وقوع داشته‌اند. باید راهی را برای تبیین این‌گونه مسائل و تبیین رسالت‌های انسان‌هایی که در این زمینه کار کرده‌اند، باز کنیم. در این کتاب، با رشادت‌ها و سختی‌های انسانی روبه‌رو هستیم که برای یک آرمان تلاش می‌کند. به‌نظر من ادبیات می‌تواند در زمینه آگاهی‌بخشی به جامعه امروز کمک کند. اکنون وارد موضوعی شده‌ایم که تاکنون کمتر با آن روبه‌رو بوده‌ایم. 

کامور بخشایش در مقایسه‌ای از وضعیت کتاب‌های حوزه امنیتی در دوره‌های پیش و پس از انقلاب، گفت: قبل از انقلاب، در این حوزه رمان خیلی کم وجود دارد و رمان‌ها عمدتا سیاسی بودند که ادبیات مارکسیستی بر آنها حاکم بود. اما بعد از انقلاب، با فضاهای جدیدتری روبه‌رو هستیم که با ادبیات تعامل بیشتری دارند. 

داستان «سیروان» با یک اتفاقِ گیرا و جذاب شروع می‌شود 

میثم رشیدی مهرآبادی که به‌عنوان کارشناس و منتقد ادبی در این نشست حضور داشت، با اشاره به اینکه پیش از نقد یک کتاب، باید معرفی خوبی از آن صورت گیرد، اظهار کرد: در پنج ماهی که از رونمایی این اثر می‌گذرد، باید گام‌های بهتر و بیشتری از سوی انجمن پیشکسوتان سپاس برای معرفی این اثر برداشته می‌شد. هر نقدی اگر پیش از آن معرفی خوبی صورت نگرفته باشد، تأثیر چندانی ندارد. 

وی در ادامه درباره کتاب «سیروان» گفت: در این اثر با یک هنرمند روبه‌رو هستیم که در کشور آلمان در حوزه تبلیغات مشغول فیلم‌سازی است. او به‌طور اتفاقی با لیلا آشنا می‌شود و در جریان قتل او وارد ماجرایی می‌شود. نویسنده توانسته این بخش را تا ابتدای آغاز همکاری با سرویس‌های اطلاعاتی پیش ببرد. در ادامه اتفاقات بسیاری برای سیروان رخ می‌دهد. 

این منتقد ادبی در نقد این کتاب بیان کرد: در دهه ۹۰ آثار زیادی در حوزه‌ داستان‌های امنیتی به‌ویژه به قلم نویسندگان جوان تولید شد که به‌طور کلی این داستان‌ها دو ویژگی داشتند که خوشبختانه در کتاب «سیروان» این دو ویژگی وجود نداشت. نخست اینکه، نویسندگان آن آثار صرفا در جریان پرونده‌های امنیتی قرار می‌گرفتند و خودشان تجربه امنیتی نداشتند. دیگر اینکه تمرکز ویژه‌ای بر برخی روابط آقایان و خانم‌ها داشتند. 

شخصیت‌ها در داستان گم نشده‌اند که نکته مثبتی استرشیدی مهرآبادی افزود: فکر می‌کنم آقای محمد ستاری وفایی این کتاب را در سنین حدود ۷۰ سالگی نوشته‌اند. نوشتن چنین کتابی با این ویژگی‌ها در این سنین، یک مزیت و حُسن است. نکته مثبت دیگر در این کتاب، رها نشدن خط داستانی شخصیت‌های داستان است. شخصیت‌ها در داستان گم نشده‌اند که نکته مثبتی است. ردگیری شخصیت‌ها در سیر داستان، نشان از هوش بالای نویسنده آن دارد. «سیروان» بستری است که نویسندگان جوان می‌توانند از دل آن، چندین داستان خلق کنند. ویراستاری کتاب نیز قابل‌توجه است. در تمامی ۳۵۸ صفحه کتاب، بیش از پنج اشکال ویرایشی ندیدم. البته ویرایش صوری از ویرایش داستانی جداست. شاید این اثر در زمینه ویرایش داستانی بهتر باشد. سید هادی قادری نیز طرح جلد خوبی برای کتاب انتخاب کرده است. در نگاه نخست می‌توان متوجه شد که با کتاب محترم و خوبی روبه‌رو هستیم. همچنین انتخاب نوع کاغذ و چاپ کتاب از مواردی است که مخاطب امروز به آنها توجه دارد و در این اثر به‌خوبی صورت گرفته است. 

یکی از نکات مهم و مورد تأکید در داستان، آغاز جذاب استوی در بخش دیگری از نقد خود بر کتاب «سیروان» گفت: یکی از نکات مهم و مورد تأکید در داستان، آغاز جذاب است. این موضوع ممکن است محدود به فصل، صفحه و یا حتی پاراگراف و جمله نخست باشد تا بتواند مخاطب را جذب و همراه کند. در همان جمله اول می‌توان فهمید که با نویسنده مواجه هستیم یا نه. کتاب «سیروان» با یک مقدمه سخت‌خوان شروع می‌شود که ای کاش این بخش در مؤخره می‌آمد. داستان با یک اتفاقِ گیرا و جذاب شروع می‌شود. با اینکه با یک داستان امنیتی روبه‌رو هستیم، خوشبختانه شخصیت‌ها به‌خوبی معرفی و در ادامه نیز با لایه‌های عمیق‌تری از شخصیت آنها آشنا می‌شویم. اگر به‌عنوان یک مخاطب عادی هم کتاب را به‌دست می‌گرفتم، از همان صفحه نخست پاگیر آن می‌شدم. 

این نویسنده اظهار کرد: نویسنده در کتاب از زاویه اول شخص استفاده کرده که به‌نظرم اگر از زاویه سوم شخص استفاده می‌کرد، فضای بیشتری در اختیار داشت و امکان استفاده از اطلاعات هم بیشتر می‌شد. نویسنده متناسب با سن و تجربیات خود، در مواردی توضیحات زیادی درباره یک موضوع می‌دهد که تا حدی لذت کشف را از خواننده می‌گیرد. چون با یک داستان امنیتی روبرو هستیم، علاقه‌مندیم که ابهاماتی نیز وجود داشته باشد تا خودمان آن‌ها را کشف کنیم. نکته دیگر اینکه فصل‌ها علاوه بر شماره‌گذاری می‌توانستند عنوان هم داشته باشند. در صفحات اول کتاب چندین پاورقی آمده که می‌توانست نباشد. امروزه مخاطب با استفاده از اینترنت، امکان جستجوی گسترده در هر موضوعی را دارد. در بخشی که مربوط به آموزش است، یک بخش فرود از هواپیما داریم که نفس‌گیر است که نویسنده خیلی ساده از روی آن گذشته و می‌توانست بیشتر به آن بپردازد. فکر می‌کنم این امکان وجود دارد که در ویرایش بعدی، حداقل یک‌چهارم از حجم کتاب کم شود.