۱۱ میلیون جوان ایرانی مشارکت اقتصادی ندارند/فعال‌کردن نیروی انسانی لازمه پیشرفت

گروه جامعه دیدگاه نیوز – رهبر معظم انقلاب اسلامی مقوله پیشرفت را به عنوان نقشه جامع حرکت کلی کشور معرفی می‌کنند؛ به گونه ای که باید تمام سیاست‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و حتی چشم‌اندازهای کشور براساس آن طراحی شود. منطق حاکم بر گفتمان پیشرفت، درون‌زا بودن و تکیه بر عناصر داخلی است و پیشرفت مطلوب آن است که استقلال کشور تضمین شود.

وجود بیش از ۲۱ میلیون جوان افراد ۱۸ تا ۳۵ ساله در کشور فرصت گران‌بهایی را فراهم کرده است که ضرورت دارد برای مشارکت آنان در حوزه های مختلف اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سایر حوزه ها، برنامه ریزی جامع و درستی انجام شود.

بر اساس تحقیق و پژوهشی که از سوی مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی در حوزه جوانان انجام شده است، حوزه های فکری، علمی، زندگی و معنوی به عنوان عرصه‌های چهارگانه پیشرفت محسوب می‌شود، در عرصه فکری، نیل به سمت جامعه متفکر و اندیشه ورز مقصود است، در پیشرفت علمی، استقلال، نوآوری و حرکت علمی مورد نظر قرار می‌گیرد، عرصه زندگی، تمام موارد اساسی مربوط به به‌زیست افراد جامعه همچون رفاه، استقلال، آزادی را شامل می‌شود و در عرصه معنوی، شایسته است که جامعه ایرانی به سمت معنویت بیشتر حرکت کند.

در الگوی پایه اسلامی – ایرانی پیشرفت هدفگذاری شده است که ایران تا افق ۱۴۴۴ از نظر سطح کلی پیشرفت و عدالت باید جزء چهار کشور برتر آسیا و هفت کشور اول دنیا قرار گیرد و محور و اساس تحقق همه جانبه آن، وجود نیروی انسانی توانمند و مسئولیت پذیر است.

در این میان، جوانان به واسطه استعدادهای منحصر به فرد خود؛ همچون شور و اشتیاق جوانی، روحیه پیگیری و تلاش بی‌وقفه، توان بدنی و فکری بالا و دانش و تحصیلات عالیه در تحقق همه جانبه پیشرفت نقش بنیادین دارند؛ به عنوان نمونه در عرصه زندگی، وقتی پیشرفت حاصل می شود که به‌زیست افراد جامعه تأمین شده باشد و مثبت شدن شاخص‌های هرکدام از حوزه های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و خانواده که مرتبط با به‌زیست ایرانیان است، منوط به نقش آفرینی صحیح و مشارکت حداکثری جوانان در هرکدام از این موارد است.

در زمان حاضر حدود ۲۱ میلیون جوان در کشور وجود دارد که این امکان را برای کشور فراهم کرده است، در بیانیه گام دوم انقلاب نیز، به جوانان بیش از هر گروه دیگری توجه شده و این افراد به عنوان نسلی معرفی می‌شوند که باید مسئولیت ساختن کشور را برعهده بگیرند، در این میان، بخش قابل توجهی از پیشرفت کشور و زیست رضایتمندانه افراد جامعه منوط به مثبت بودن شاخص‌های اقتصادی همچون رشد اقتصادی است.

به سبب نقش تعیین کننده فعالیت اقتصادی در مقوله رشد اقتصادی، حضور نیروی کار جوان در بازار کار از جمله مصادیق عینی مشارکت و نقش آفرینی جوان در عرصه رشد اقتصادی است. افقی که الگوی پایه اسلامی – ایرانی پیشرفت در مقوله اقتصادی تا سال ۱۴۴۴ ترسیم می کند، قرار گرفتن اقتصاد ایران میان ۱۰ اقتصاد بزرگ جهان است، چنین موضوعی مستلزم مشارکت حداکثری نیروی انسانی جوان با توانمندی و مهارت بالاست.

کاهش نرخ مشارکت اقتصادی جوانان از ۵۱.۱ درصد در سال ۹۷ به ۴۶.۸ در سال ۱۴۰۱

بررسی داده‌های نیروی کار مرکز آمار نشان می‌دهد سطح فعالیت اقتصادی جوانان پایین است؛ به گونه‌ای که نرخ مشارکت اقتصادی این افراد از ۵۱.۱ درصد در سال ۱۳۹۷ به ۴۶.۸ درصد در سال ۱۴۰۱ کاهش پیدا کرده است و در زمان حاضر ۱۱.۳ میلیون نفر از جوان ها مشارکت اقتصادی ندارند.

مقایسه با دیگر کشورها، پایین بودن سطح فعالیت اقتصادی جوانان کشور را بیش از پیش نمایان می‌کند. در سال ۲۰۲۳ میزان مشارکت اقتصادی جوانان ۱۵ تا ۲۴ ساله کشوری همچون انگلستان بیش از ۲ برابر نرخ مشارکت اقتصادی جوانان ایران در همین بازه سنی بوده است.

یکی دیگر از ابعاد مهم پیشرفت، مثبت بودن شاخص‌های مربوط به نهاد خانواده است. براساس اصل دهم قانون اساسی، خانواده واحد بنیادین جامعه به شمار می رود که تشکیل آن در سنین به هنگام و مناسب مورد تأکید بند ۴ سیاست‌های کلی خانواده قرار گرفته است.

در این میان جوانان مهمترین نقش آفرین در تشکیل و پایداری نهاد خانواده محسوب می شوند، اما داده‌های سال‌های اخیر نشان می دهد که شاخص ازدواج ویژه سنی جوانان کاهش یافته است؛ به گونه‌ای که در سال ۱۳۹۲، ۴۷.۸ نفر به ازای هزار نفر مرد جوان و ۴۰.۷ نفر به ازای هزار نفر زن جوان ازدواج کرده اند؛ اما این میزان در سال ۱۴۰۲ به ۲۹.۷ نفر به ازای هر هزار نفر مرد جوان و ۲۶.۲ نفر به ازای هزار نفر زن جوان کاهش یافته است.

ذیل موضوع خانواده، جوانان علاوه بر نقش آفرینی در تشکیل خانواده، نقش اساسی در تداوم نسل جامعه ایرانی برعهده دارند اما داده ها نشان می دهد باروری ویژه زنان جوان متأهل از ۲۲۹ تولد به ازای هزار زن متأهل جوان در سال ۱۳۹۱ به ۱۶۸ مورد در سال ۱۴۰۰ کاهش یافته است.

در زمان حاضر وضع فرزندآوری در کشور مطلوب ارزیابی نمی‌شود، نرخ باروری کل ۱.۵۴ فرزند است که این عدد به میزان ۰.۷ کمتر از حد جانشینی (۲.۱ فرزند به ازای هر زن) است، بنابراین وضعیت مشارکت جوانان حداقل در دو بُعد اقتصادی و خانواده گفتمان پیشرفت با وضع مطلوب آن فاصله معناداری دارد.

گذار جوان به عرصه پذیرفتن نقش‌ها دچار تغییرات بنیادین شده است

امر مشارکت در ابعاد مختلف پیشرفت همچون اقتصاد و خانواده معطوف به نقش و پذیرش آن است. بنابر اهمیت مشارکت جوانان در پیشرفت، این گروه از افراد باید در سنین به هنگام قادر بر پذیرفتن نقش‌ها در عرصه های مختلف باشند.

تقبل نقش در سنین به هنگام مستلزم وجود ویژگی مهمی به نام مسئولیت پذیری در جوان نسبت به خداوند، خود، دیگران اعم از اعضای خانواده و افراد جامعه و کشور است. فرد مسئولیت پذیر رضایتمندانه تکالیف و تعهدات را نسبت با طرف مقابل می پذیرد و آنها را درست انجام م یدهد. مسئولیت پذیری بنیان و اساس تمایل و توانایی یک شخص برای استقلال یافتگی است.

در واقع فرد مستقل مسئولیت پذیر بوده و تمایل و توانایی برای پذیرش نقش‌های گوناگون فردی و اجتماعی را دارد. در جامعه این ویژگی لازمه ورود فرد به دوره بزرگسالی است. بنابراین اگر گذار فرد به دوران بزرگسالی و استقلال یافتگی در آغاز جوانی انجام پذیرد، امکان ایفای نقش مؤثر او در حوزه های مختلف پیشرفت همچون اقتصاد و خانواده فراهم می‌شود.

مشاهده‌ها نشان می‌دهد که گذار جوان به عرصه پذیرفتن نقش‌ها دچار تغییرات بنیادین شده است. براساس مطالعات مختلف، انتقال افراد به مرحله بزرگسالی سه دوره مهم تاریخی را تجربه کرده است.

نخست اینکه تا پیش از قرن بیستم، فرد پس از گذران کودکی به طور مستقیم وارد بزرگسالی و پذیرش مسئولیت‌های اشتغال، تشکیل خانواده و فرزندآوری می‌شد. اما پس از آن، با تأسیس مدرسه و ایجاد ضرورت حق تحصیل برای افراد، دوره نوجوانی به عنوان مرحله بعد از کودکی، به وجود آمد.

در دوره دوم، عملا گذار فرد به بزرگسالی به پس از نوجوانی و اتمام تحصیلات موکول شد. با وجود تأخیر در استقلال افراد، اما همچنان افرادی که از حیث سنی، جوان بودند، مستقل و بزرگسال محسوب می‌شدند.

در دوره اخیر، عوامل متعددی موجب شده تا گذار فرد به بزرگسالی، بلافاصله پس از نوجوانی انجام نشود؛ بلکه جوانی به عنوان مرحله زندگی فرد اصالت پیدا کرده و انتقال افراد به دوران پذیرش نقش‌ها و مسئولیت‌ها، به پس از طی شدن جوانی موکول شده و جوان مستقل، جای خود را به جوان وابسته داده است.

۲۶.۲ درصد از مردان و ۳۱.۸ درصد از زنان در دوره سنی ۱۵ تا ۲۹ سال قرار دارند
بررسی‌های مرکز پزوهش های مجلس شورای اسلامی نشان می‌دهد امروزه فرد ایرانی قادر بر ایفای نقش‌ها و پذیرش مسئولیت‌ها در سنین به هنگام نیست و به سبب آنکه استقلال یافتگی و دوره گذار او به بزرگسالی با تأخیر همراه است، نمی‌تواند در پیشرفت مشارکت فعالی داشته باشد و نیازهای فردی خود را سامان بخشد.

براساس داده های پیمایشی در سال ۱۳۹۸، ۲۶.۲ درصد از مردان و ۳۱.۸ درصد از زنان که در دوره سنی ۱۵ تا ۲۹ سال قرار دارند؛ معتقدند به میزان زیاد و خیلی زیاد به دیگران وابسته هستند در واقع حدود یک سوم از جامعه جوان در سنین اعلام شده دچار مسئله عدم استقلال یافتگی هستند.

راه تشخیص وضعیت استقلال یافتگی و زمان ورود افراد به دوره بزرگسالی، رجوع به نشانگرها و سنجش آنهاست. در این راستا، ازدواج و تشکیل خانواده، فرزندآوری و ثبات شغلی از جمله نشانگرهای انتقال به دوره بزرگسالی معرفی شده‌اند.

ازدواج، فرزندآوری و اشتغال از موضوعات بنیادی جامعه به شمار می رود که تماما معطوف به نقش هستند. به عبارت دیگر فرد با تشکیل خانواده، پدرو مادر شدن و اشتغال، نقشی را می پذیرد و در قبال طرف مقابل خود اعم از همسر، فرزند و کارفرما باید مسئولانه به تعهدات خود عمل کند.

در مطالعه دیگری ازدواج از حیث انسان شناختی و پذیرش نقش در جامعه همچون مسئولیت‌های همسری، پدری و مادری و اشتغال از حیث جامعه شناختی، به عنوان نشانگرهای مهم بزرگسالی معرفی می شوند. در یک پژوهش، جوانان ایرانی مورد مطالعه پیدا کردن شغل دائمی، داشتن استقلال مالی از والدین و ازدواج را نشانگر نقشی مهم و بسیار مهم خود برای گذار به بزرگسالی عنوان کرده اند.

مردان جوان، توانایی اداره خانواده، توانایی حمایت مالی از خانواده، استقلال مالی و اشتغال و زنان جوان، توانایی تربیت و مراقبت از فرزند را شاخص‌های مهم تر بزرگسالی معرفی کرده‌اند.

با وجود اشتراک‌های قابل توجه پژوهش‌ها پیرامون نشانگرهای استقلال یافتگی و بزرگسالی، اما این شاخص‌ها برای جوامع مختلف یکسان نیستند و لحاظ اقتضائات فرهنگی، اجتماعی و دیگر عوامل تأثیرگذار ضروری است. افزون برآن، در نظر داشتن تفاوت های جنسیتی در موضوع استقلال یافتگی و گذار به بزرگسالی نیز امری لازم به شمار می رود.

بر اساس موارد متعدد فوق، در گزارش پیشرو موضوعات تشکیل خانواده، پدر و مادر شدن و کسب درآمد به عنوان نشانگرهای اســتقلال یافتگی جوانان در جامعه ایران مورد بررسی و سنجش قرار می‌گیرند.

غلامرضا عباسی؛ کارشناس خانواده در این خصوص، در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی دیدگاه نیوز به موضوع کاهش نقش دهی در خانواده ها به فرزندان اشاره کرده و تاکید کرد: این سال ها با پدیده ای مواجه هستیم که والدین تمام امور مربوط به فرزندان را بر عهده می گیرند و گاهی تا سنین ۱۸ سالگی به فرزندان کار و مسئولیتی نمی‌دهند، که این موضوع آسیب زا است.

او می گوید: هرچند تاخیر در استقلال یافتگی عوامل متعددی دارد اما موضوع اصلی توجه خانواده ها به این امر است، خانواده باید بر اساس دستوراتی که وجود دارد از ابتدا نقش فرزند خود را درک کند و بر اساس نقشی که دارد به او مسئولیت بدهد.

به گفته وی، وقتی کودکی بداند که کارهای اولیه خود از جمله پوشیدن لباس و بند کفش را باید با توانایی خود انجام دهد و در سال های بعد برخی کارها از جمله خریدهای سبک را برای خانواده که نخستین جامعه ای است که در آن حضور دارد، انجام دهد، آمارها تغییر می کند.

عباسی نقش والدین در تربیت درست و پس از آن مدرسه در ادامه روند تربیتی را مهم ارزیابی کرد و اظهار داشت: اگر فرد در خانواده به عنوان کوچکترین جامعه ای که در آن حضور دارد استقلال نداشته باشد، چگونه می توان از او توقع داشت در جامعه چند میلیونی مستقل باشد و بتواند نقش های خود را به درستی انجام دهد.