هزینه سفره شب یلدا در عصر زندیه و قاجار/ کارگر عصر آقامحمدخان راحت تر می توانست آجیل و میوه بخرد یا کارگر عصر کنونی؟/ جدول

به گزارش خبر فوری، با رسیدن شب یلدا، بسیاری از تحلیلگران اقتصادی هزینه خانواده ها در میهمانی های این شب را محاسبه کرده و با سالیان قبل مقایسه می کنند (اینجا بخوانید). برخی نیز میانگین درآمد ماهیانه و روزانه یک کارگر یا کارمند را محاسبه کرده و با هزینه اقلام مختلف شب یلدا از قبیل، میوه (انار، سیب، نارنگی و …)، آجیل (تخمه، پسته، بادام، فندق، گردو و …) و گوشت و برنج و روغن و … می سنجند.

شکی نیست که با افزایش قیمت ها، سفره شب یلدایی مردم کوچک و کوچک تر شده است. اما آیا در گذشته نیز چنین بوده است؟ در این گزارش قصد داریم مروری بر قیمت کالاهای شب یلدایی در عصر کریم خان زند داشته و ضمن محاسبه، نرخ آنها را با درآمد روزانه یک کارگر در آن عصر و روزگار بسنجیم.

بر اساس گزارش مورخان، یک کارگر ساده شهری در اواخر عصر زندیه و ابتدای قدرت گیری آقامحمدخان قاجار حدود ۳۰۰ دینار دستمزد روزانه داشته است. اما یک کارگر که سرپرست یک خانواده حدودا ۴ الی ۶ نفره بوده برای خرید مایحتاج شب یلدای خود چقدر هزینه می کرده است؟

در جدول زیر قیمت کالاها و اقلام مورد نیاز خانواده های عصر زندیه در شب یلدا قابل مشاهده است. اطلاعات حاصل از جدول زیر از کتاب «رستم التواریخ»، اثر رستم الحکما به دست آمده است:

پیش از پرداختن به جدول بالا باید به این پرسش پاسخ دهیم که مقصود از «مَن» در جدول بالا چیست؟ در کتاب «رستم التواریخ» تعریف دقیقی از این یکا نیامده است اما از گزارش های جهانگردان عصر قاجار و زندیه می توان به این نتیجه رسید که مقصود از «من»، «من تبریز» بوده است. در واقع، در آن روزگار چند یکا با عنوان «من» به کار می رفته است: من تبریز و من اصفهان از سایرین مشهورتر بوده اند. بر اساس گزارش بولر، سرتیپ‌ دربارِ ناصرالدین‌شاه‌، در تهران و شهرهای مهمی چون شیراز و قم،‌ من‌ تبریز رایج‌ بوده‌ است. اما یک من تبریز چقدر می شود؟ بر اساس گزارش ها، هر من تبریز، معادل ۶۴۰ مثقال، ۴۰ سیر و  حدود ۳ کیلوگرم بوده است.

جدول بالا نشان می دهد که یک کارگر روزمزد با یک روز کارگری می توانست بسیاری از اقلام مورد نیاز شب یلدای خود را فراهم کند. این در حالی است که امروزه یک کارگر یا کارمند ساده با درآمد ماهیانه خود هم از پس خرج سفره شب یلدا بر نمی آید.

البته ضروری است که به عنصر «تفاوت فرهنگی» و تاریخ نیز در این مقایسه توجه کنیم. نباید فراموش کرد که قوت روزانه خانواده ها در روزگار کریم خان متفاوت از قوت روزانه مردم در این روزگار است. همچنین، بسیاری از خوراکی ها و کالاها در آن روزگار کمیاب بوده و به همین دلیل، قیمت آنها بالا بوده است. برای مثال، قهوه به راحتی پیدا نمی شد و به همین علت، به ۱ من، ۷۰۰ دینار می رسیده است. همچنین، بیشتر مردم گوشت و مرغ نمی خوردند و عادت غذایی آنها تفاوت زیادی با امروز داشت و تعداد مرغ و گاو و گوسفند نیز به مراتب کمتر از امروز بود. در نتیجه، مرغ و گوشت خوراکی لاکچری به حساب می آمد و به همین دلیل، قیمت آن بالا بود. همچنین، روغن یا شکر کالایی قیمتی به حساب می آمد و در هر خانه ای پیدا نمی شد. در نتیجه، قیمتش نسبت به روزگار فعلی بالاتر محسوب می شد.