میزان مطالعه مردم فارس به روایت آمار؛ ضرورت هم‌افزایی به نفع کتابخوانی

به گزارش خبرنگار دیدگاه نیوز، فارس ۲۷۰ کتابخانه عمومی شهری و روستایی فعال دارد، ۹ کتابخانه جدید در این استان آماده بهره‌برداری است و تا پایان آذر ماه افتتاح می‌شود و نزدیک به ۴۰ کتابخانه نیز در اسن استان در دست ساخت است.

با این همه، دست‌یافتن به تصویر روشنی از میزان مطالعه و کتابخوانی مردم فارس نیازمند ریزبینی در برخی شاخص‌های آماری کتابخانهای و انتشار کتاب است.

چنانکه استاندار فارس در آیین بزرگداشت کتاب و کتابخوانی و تجلیل از فعالان این عرصه، گفت این مساله باید موضوع یک پژوهش عمقی قرار گیرد؛ که اگر این مساله بررسی نشود، با توجه به ماهیت آهسته و نامحسوس تغییرات فرهنگی، ممکن است در آینده با مشکل مواجه شویم و نتوانیم خود را بازسازی کنیم.

به گفته حسینعلی امیری مدیران فرهنگی و اداره کل کتابخانه‌های عمومی فارس باید وضعیت کتابخوانی مردم را بررسی، تحلیل و اطلاع رسانی کنند چرا که از آنجا که تغییرات فرهنگی یک دفعه ظهور و بروز نمی‌کند بلکه بسیار آهسته و پیوسته است، باید مراقب بود تا ناگهان با کاهش سرانه مطالعه در جامعه مواجه نشویم.

بررسی سرانه یا عادت مطالعه مردم

در سال‌های گذشته مطالعات متمرکزی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با موضوع سرانه مطالعه مردم انجام می‌شد؛ اما حالا آنطور که مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس می‌گوید، به عقیده کارشناسان، بیش از ۲ دهه است که دنیا از سرانه مطالعه گذشته و بر بررسی عادت‌های مطالعه مردم تاکید می‌شود؛ کما اینکه به عنوان نمونه اگر گفته می‌شود ژاپن ملت کتابخوانی دارد، این گزاره برپایه اطلاعات دقیق بیان نشده است.

محمدحسین فیروزی گفت: بر اساس عادت‌های مطالعه، امروز در دنیا این احتمال که اگر فرد کتابی در دسترس داشته باشد، آن را بخواند، به طور میانگین ۴۰ درصد است اما این احتمال در در ایران، بر اساس مطالعه نهاد کتابخانه‌های عمومی و ایسپا، ۶۰ درصد است.

چون طی چند سال اخیر مطالعات مربوط به سرانه مطالعه در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اجرا نشده و نمی‌شود، آمار دقیقی از میزان کتابخوانی مردم فارس در دسترس نیست؛ اما نگاهی به برخی شاخص‌های کتابخانه‌ای مانند میزان عضویت در کتابخانه‌های عمومی و امانت کتاب و البته دسترسی به کتاب، می‌تواند تصویری کلی از این روند در اختیار ما بگذارد.

چه درصدی از مردم فارس عضو کتابخانه‌های عمومی هستند؟

بر اساس آماری که مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس در اختیار دیدگاه نیوز گذاشت، اکنون ۷۳۰ هزار نفر از مردم فارس به عضویت کتابخانه‌های عمومی درآمده‌اند اما از این شمار ۱۶۱ هزار نفر عضو فعال و جاری هستند یعنی عضویت خود را تمدید کرده و کتاب به امانت برده‌اند.

بر اساس استاندارد تعیین شده در کشور، این شاخص باید ۳۵ درصد باشد؛ یعنی بیش از یک سوم مردم عضو کتابخانه‌های عمومی باشند و از خدمات آن استفاده کنند.

بر اساس آمار ارائه شده، این شاخص در فارس تنها ۳.۲درصد است و این یعنی مردم این استان حدود ۳۰ درصد کمتر از آن چیزی که باید، به کتابخانه‌های عمومی می‌روند.

بر اساس آمار ارائه شده، این شاخص در فارس تنها ۳.۲درصد است و این یعنی مردم این استان حدود ۳۰ درصد کمتر از آن چیزی که باید، به کتابخانه‌های عمومی می‌روند.

البته مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس معتقد است که به ۲ دلیل این شاخص‌ها باید بازنگری شود؛ نخست اینکه مدت زمان زیادی از آن گذشته و دیگری اینکه باید نقش دیگر دستگاه‌ها نیز در تعیین استاندارد مطلوب در نظر گرفته شود.

وضعیت دسترسی رایگان مردم فارس به کتاب

بر اساس آمار کتابخانه‌های عمومی فارس، در زمان حاضر بیش از سه میلیون و ۳۳۰ هزار نسخه کتاب در ۲۷۰ کتابخانه عمومی فارس در دسترس عموم مردم است.

اما این آمار نیز با شاخص مطلوب تعیین شده، فاصله بسیار دارد؛ بر این اساس باید به ازای هر فرد در استان چهار جلد کتاب در مخازن کتابخانه‌های عمومی در دسترس مردم باشد اما این میزان، در استان فارس تنها یک کتاب است.

اما اکنون با توجه به میزان عضویت مردم فارس در کتابخانه‌های عمومی، دسترسی مطلوب است، چرا که به گفته محمد حسین فیروزی مدیرکل کتابخانه های فارس به ازای هر عضو فعال کتابخانه، ۲۰ جلد کتاب در دسترس او قرار دارد.

او این را هم اضافه کرد که منابع کتابخانه‌ای فارس با برپایی جشنواره نذر کتاب به میزان قابل توجهی تقویت شده و ارسال کتاب جدید از سوی نهاد کتابخانه‌های عمومی نیز به طور مداوم در جریان است.

چقدر از کتاب‌های در دسترس، مورد استفاده مردم فارس قرار می‌گیرند؟

اما تطبیق شمار اعضای فعال کتابخانه‌های عمومی و میزان امانت کتاب، وضعیت امیدوار کننده‌ای را تصویر می‌کند؛ در ۶ ماه نخست ۱۴۰۳ تعداد ۸۰۰ هزار جلد کتاب از کتابخانه‌های عمومی فارس به امانت رفته است.

بر اساس آمار بیان شده، ۱۶۱ هزار نفر از مردم فارس عضو کتابخانه‌های عمومی هستند که در ۶ ماه ۸۰۰ هزار جلد کتاب به امانت گرفته‌اند؛ این یعنی به طور میانگین، هر عضو فعال، در نیمه نخست سال نزدیک به پنج جلد کتاب به امانت گرفته‌ا و یا در سال ۱۰ جلد کتاب می‌خواند.

نگاهی به این آمار نشان می‌دهد که جذب مردم به کتابخانه‌ها تا چه اندازه می‌تواند بر ارتقای کتابخوانی جامعه اثرگذار باشد چون این تنها پول نیست که به گفته ضرب المثل ایرانی، پول می‌آورد، بلکه جریان مداوم مطالعه و کتابخوانی نیز از خواندن یک کتاب آغاز می‌شود.

تقویت زیرساخت‌های کتابخانه‌ای ضروری است

اما پیش از این، نیازمند تقویت زیرساخت‌های کتابخانه‌ای هستیم تا زمینه برای جذب حداکثری مردم به این پاتوق‌های فرهنگی و اجتماعی فراهم شود.

بر اساس آمار، در زمان حاضر سرانه فضای کتابخانه‌های عمومی فارس ۱.۶۳ متر مربع است، در حالی که این شاخص باید به هشت متر مربع برسد؛ یعنی به ازای هر یکصد نفر باید هشت متر مربع زیربنای کتابخانه‌ای باشد.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس می‌گوید: این شاخص نیز باید مانند دیگر شاخص‌های این حوزه بازنگری شود؛ چرا که تنها کتابخانه‌های عمومی در نظر گرفته شده است و باید چهار متر مربع از این شاخص به فعال شدن دیگر کتابخانه‌های استان مانند مساجد، مدارس، کتابخانه سازمان‌ها و کانون‌های پرورش فکری کودکان و نوجوانان اختصاص یابد.

فیروزی با اشاره به نقش‌آفرینی ۲۳ دستگاه در ارتقای فرهنگ کتاب و کتابخوانی، بیان کرد: باید با انجام وظیفه همه این دستگاه‌ها سند جامع خواندن محقق شود تا عادت مطالعه مردم فارس و کشور ارتقا یابد.

سند ملی خواندن چه می‌گوید؟

سند ملی خواندن از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب و اردیبهشت ۱۴۰۳ به دستگاه‌های مرتبط ابلاغ شد؛ ۲۳ دستگاه مختلف در این سند تکلیف دارند و دبیری آن به عهده نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی فارس درباره این سند می‌گوید: در این سند همه بخش‌های چرخه کتاب و کتابخوانی از چاپخانه‌ها، صحافان گرفته تا انتشارات، کتابخانه‌های عمومی و کتابفروشی‌ها مد نظر قرار گرفته است و تنوع موضوعات کتاب و کتابخوانی را در بر می‌گیرد.

به گفته او، بر این اساس همه ۲۳ دستگاه در ارتقای کتاب و کتابخوانی تکلیف‌هایی مشخص دارند و هفته کتاب امسال، برای نخستین بار دادستانی کل کشور از همه دستگاه‌های مکلف، برنامه و گزارش عملکرد خواست.

فیروزی اظهار کرد: بر اساس این سند، همه دستگاه‌ها همکاری می‌کنند تا بهترین مسیر برای توسعه کتاب و کتابخوانی دنبال شود.

از تیره و روشن آماری تا ضرورت هم‌افزایی برای کتاب

علاوه بر آمار مثبت و منفی که از شاخص‌های کتابخانه‌ای ارائه شد، میزان مجوز انتشار کتاب در فارس، آماری امیدوار کننده است؛ جایی که به گفته مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی فارس در یکسال گذشته ۲ هزار و ۸۰۰عنوان کتاب در فارس مجوز انتشار دریافت کرده‌اند.

به گفته حمیدرضا قانعی، ۶۰۰ اثر به جایزه کتاب سال فارس رسیده است که استقبال مطلوبی از سوی نویسندگان فارسی به شمار می‌رود.

نگاهی به آمارهای مثبت و منفی نشان می دهد بهبود میزان مطالعه و تقویت عادت کتابخوانی مردم فارس نیازمند هم‌افزایی دستگاه‌های مختلفی است که به گواه سند ملی خواندن، از دست آنها کاری برای فرهنگ کتاب و کتابخوانی بر می‌آید.