سفر ویتکاف نماینده ویژه ترامپ به ایران؛ بعید است یا قریب؟

استیو ویتکاف نماینده ویژه ترامپ در خاورمیانه  اخیرا،  در مصاحبه با شبکه فاکس‌نیوز ضمن تأکید بر این‌که آمریکا اجازهٔ دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای را نخواهد داد، گفته است: «نامه رئیس‌جمهور آمریکا به رهبر جمهوری اسلامی تلاشی برای پرهیز از اقدام نظامی دربارهٔ برنامهٔ هسته‌ای ایران است. لازم نیست همه‌چیز را از راه نظامی حل‌وفصل کنیم. پیام ایالات متحده به ایران این است که بیایید بنشینیم و ببینیم آیا می‌توان از راه گفت‌و‌گو و دیپلماسی به جای درست برسیم».  عبدالرضا فرجی راد، استاد ژئوپلیتیک و تحلیلگر ارشد سیاست خارجی و «جلال ساداتیان»، دیپلمات پیشین ایران در انگلستان و کارشناس ارشد سیاست خارجی در گفت‌و‌گو با فرارو به بررسی و تحلیل این موضوعات پرداختند: 

ترامپ می‌خواهد همه را با تهدید مجبور به تمکین کند 

جلال ساداتیان گفت: «ترامپ همه تلاش خود را روی این موضوع گذاشته که همه را مجبور به تمکین از طریق تهدید کند. او این کار را در قبال مسئله روسیه و اوکراین نیز انجام داد. در ارتباط با خاورمیانه و به طور اخص مسئله ایران نیز شاهد مکانیسم مشابهی در گفتار سیاسی ترامپ هستیم. برخورد ترامپ با زلنسکی و تحقیر او در گام نخست نتیجه عکس داد، یعنی همه سران اتحادیه اروپا از زلنسکی حمایت کردند. سپس پیشنهاد آتش بس یک ماهه مطرح شد که روسیه به علت زیاده خواهی خود نپذیرفت. در همین اثنا دیدیدم که اروپایی‌ها نیز علیه ترامپ مواضعی جدی گرفتند که البته نه فقط به خاطر اوکراین، بلکه به خاطر تعرفه ها، گرینلند، خروج آمریکا از پیمان جهانی آب و هوا، بهداشت جهانی  و دیگر مواردی بود که ترامپ سعی دارد به اروپا و جهان تحمیل کند. با همه این ها، اروپا وزن مناسبی برای مقابله کامل با ترامپ را ندارد و بعید است تقابل اروپا و آمریکا جدی شود. اما اروپا در مسئله هسته‌ای ایران، وزن دارد و می‌تواند از اجرای اسنپ بک جلوگیری کند. این موضوع مشروط بر آن است که ایران بتواند خوب بازی کند. »

وی افزود: «ایران باید با اروپا وارد تعامل درست شود، تعاملی که دیگر در چارچوب تهدید ترامپ نخواهد بود. ما نباید از اروپا دور بمانیم هم به علت مسائل سیاسی و هم به خاطر مسائل اقتصادی. ما برای رفع دلخوری‌های اروپا در خصوص مسائل اوکراین هم عملا هیچ اقدامی نکرده‌ایم. عمده مشکلی که اکنون ترامپ در خاورمیانه دارد روی حوثی‌ها متمرکز است. آغاز مجدد حملات اسرائیلی‌ها به غزه نیز، باعث شده شرایط، بار دیگر پیچیده شود. ترامپ از یک سو سعی دارد با این حملات و تهدید‌هایی که به شکل کلامی از سوی او و اعضای کابینه اش علیه ایران مطرح می‌شود، ضرب شصتی نشان دهد و از سوی دیگر هم به دنبال این است که تمکین ایران را در خصوص درخواست‌های سه گانه خود جلب کند.»

هنوز در شرایط جنگی قرار نداریم

دیپلمات پیشین ایران در خصوص درخواست‌های ترامپ از ایران گفت: «این که ترامپ می‌خواهد ایران فعالیت‌های هسته‌ای خود را متوقف کند، خواسته سنگینی است. طبیعتا ایران حاضر است تحت نظارت آژانس بین المللی فعالیت کند و بار‌ها هم اعلام کرده تمایلی به بمب هسته‌ای ندارد. اما چرا مقام‌های آمریکا ضد و نقیض حرف می‌زنند و یکبار می‌گویند ایران بمب نداشته باشد کافیست و یکبار هم می‌گویند کلا هیچ فعالیتی نداشته باشد؟ چون می‌خواهند ایران را سردرگم کنند و مقام‌های سیاسی ایران را به سمت اشتباه محاسباتی بکشانند و سپس به واسطه این اشتباهات از ایران امتیاز بگیرند. وزیر خارجه کشورمان اخیرا مذاکره غیرمستقیم را مطرح کرد. ایران با اصل گفت‌و‌گو موافق است. اما گفت‌و‌گو باید در شرایط غیرتهدیدی و عادلانه باشد. درست است که ایران در بحث هسته‌ای می‌تواند نرمش‌هایی نشان دهد، اما در بحث موشکی اصلا کوتاه نخواهد آمد. در بحث شبه نظامیان منطقه هم که موضع ایران کاملا مشخص است و آمریکا هم باید واقع بین باشد. »

وی با اشاره به حواشی مرتبط به سفر ویتکاف به ایران گفت: «به نظر می‌رسد ترامپ می‌خواهد در کنار رویکرد تهدید اولیه خود، برخی روش‌های جایگزین را نیز بیازماید، ضمن این که ترامپ نگرانی‌های اعراب از درگیری آمریکا و ایران را می‌داند و این را هم می‌داند که صلح ابراهیم نیز می‌تواند از تنش نظامی ایران و آمریکا متاثر شود. با توجه به همه این‌ها بعید است تهدید‌های نظامی ترامپ علیه ایران در کوتاه مدت اجرایی شود. درواقع هنوز در شرایط جنگی قرار نداریم، اما مجموعه تحولاتی که ترامپ دنبال کرده، هر یک می‌تواند در راستای فراهم سازی مقدمات درگیری نظامی باشد. در عین حال، در شرایط فعلی کشور بسیار بعید می‌دانم که ویتکاف به ایران سفر کند. احتمال مذاکرات غیرمستقیم در کشوری دیگر بسیار بالاتر است. احتمالا ویتکاف در کشوری دیگر با مقامات ایران دیدار می‌کند.»

آمریکایی‌ها به دنبال جنگ نیستند 

عبدالرضا فرجی راد گفت: «در هفته‌های اخیر تحولات نسبتا قابل توجهی در رابطه با ایران و آمریکا رخ داده و ترامپ نیز سعی کرده که تندروی نکند. همچنین ویتکاف که نماینده ترامپ در خاورمیانه است و مسائل ایران را هم پیگیری می‌کند، صحبت‌هایی کرده که بیشتر از جنبه آشتی قابل بررسی است. درست است که می‌گوید ما اجازه نمی‌دهیم ایران به سلاح هسته‌ای دست پیدا کند، اما، همزمان می‌گوید ترامپ بسیار مشتاق است که مسئله حل شده و به درگیری کشیده نشود. این‌ها علائم امیدوار کننده‌ای است و از دید من واقعا نشان می‌دهد که آمریکایی‌ها به دنبال جنگ نیستند. ایران هم اعلام کرده که به دنبال جنگ یا سلاح هسته‌ای نیست. ویتکاف در یکی از مصاحبه‌های اخیر خود که بسیار هم طولانی بود، اعلام کرده مایل است خود، یا یک مقام آمریکایی دیگر به ایران سفر کند. طبیعتا این حرف ویتکاف، نظر شخصی او نیست. اتفاقا در همین مصاحبه هم تاکید می‌کند که همه امور را با ترامپ هماهنگ می‌کند؛ بنابراین مصاحبه مذکور با یک هدفی انجام شده و حاوی پیام دولت آمریکا است.»

وی افزود: «ویتکاف، مقام رسمی کابینه‌ای ندارد. او نماینده ترامپ است که برای راهگشایی انتخاب شده است؛ بنابراین به نظر من آمدن ویتکاف به ایران، مثبت است. این را از این جهت می‌گویم که او مقام رسمی آمریکا نیست که حضورش حساسیت برانگیز باشد. سفر او به ایران می‌تواند در راستای صحبت با معاونین وزارت خارجه باشد. به ویژه صحبت با افرادی که به دنبال بهبود روابط با اروپا هم هستند.»

سفر ویتکاف به ایران مزایای اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دارد 

این استاد ژئوپلیتیک در ادامه گفت: «سفر ویتکاف به ایران می‌تواند چند اثر مثبت داشته باشد. اول این که ترمز وضعیت تورم، دلار و فشار اقتصادی که بی وقفه بالا می‌رود، تا حدی کشیده می‌شود. نکته دیگر این که امید‌هایی در کشور ایجاد می‌شود که از لحاظ اجتماعی و سیاسی کارساز خواهد بود. نکته سوم این که سفر ویتکاف به ایران با شناخت جدیدی نسبت به ایران همراه خواهد شد و متوجه می‌شود ایران آن جهنم جعلی نیست که رسانه‌های جهت دار ترسیم می‌کنند. دیدن ایران واقعی می‌تواند نظر ویتکاف را به عنوان یک فرد نزدیک به ایران تحت تاثیر قرار دهد. این فرایند بسیار متفاوت است با این که نماینده ترامپ یا اعضای وزارت امور خارجه ایالات متحده در عمارات عمان، قطر یا هرکجای دیگری به شکل غیر مستقیم با ایران گفت‌و‌گو کنند. اما شاید مهمترین پیامد محقق شدن چنین ایده‌ای این باشد که همه آنهایی که با بهتر شدن وضعیت ایران مخالفند، به ویژه نتانیاهو، سرخورده خواهند شد. باید دقت کنیم که برخی کشور‌ها از بهبود شرایط ایران خرسند نخواهند شد. هرچند من معتقدم آمریکایی‌ها به دنبال جنگ نیستند.»

وی در خصوص میزان محتمل بودن تحقق چنین سفری (نماینده‌ای از آمریکا به ایران) گفت: «مسئولان وزارت امور خارجه ما پیشتر هم با مسئولان وزارت خارجه آمریکا گفت‌و‌گو داشته‌اند و در عمان هم دیدار مستقیم داشتند. حالا اگر نماینده‌ای موثر از آمریکا به تهران سفر کند، می‌تواند قدم‌ها را به سمت جلو حرکت دهد. من به عنوان یک استاد ژئوپلیتیک نظر دلسوزانه خودم را در این خصوص بیان می‌کنم و تاکید دارم بین این که نماینده مذکور را در ایران بپذیریم تفاوت بسیار زیادی وجود دارد با این که در امارات یا کشور دیگری با هم ملاقات کنیم. اخیرا از زبان آقای عراقچی مطرح شد که مذاکره غیر مستقیم ایرادی ندارد. این مذاکره غیرمستقیم را می‌توان به مستقیم هم تبدیل کرد. چه بسا در مذاکرات غیرمستقیم، آمریکا هم حاضر شود امتیازاتی ارائه دهد. وقتی ایران هم احساس کند فشار‌ها کم می‌شود، قطعا مذاکرات با سرعت بهتری پیش خواهد رفت. در ضمن بحث مهم مکانیسم ماشه را فراموش نکنیم. تنش ما با اروپایی‌ها به قوت خود باقیست و اگر بتوانیم با آمریکایی‌ها در مسیر مذاکره خوب پیش برویم اتفاقا با اروپایی‌ها هم بهتر نتیجه می‌گیریم. ما باید همیشه به موضوعات از زوایای مختلف و چندجانبه نگاه کنیم و تک بعدی نباشیم. اگر گفتگوی غیرمستقیم یک سال طول می‌کشد، گفتگوی مستقیم در نهایت ۲ ماه زمان می‌برد.»