اقتصاد ایران؛ بهشت فراریان مالیاتی؟/حجم فرار مالیاتی چقدر است؟

به گزارش دیدگاه نیوز، سازمان امور مالیاتی قرار است برای سال آینده یک درآمد ۶۵۰ هزار میلیارد تومانی از محل مالیات داشته باشد. این درآمدزایی با تمرکز بر فرار مالیاتی برنامه‌ریزی شده است. اما، گفته‌های رسمی و تخمین‌های غیررسمی حکایت از این دارد که حجم فرار مالیاتی در ایران بسیار گسترده است؛ شاید تا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان در هر سال!

بخش خصوصی نیز نگران این است که با وجود ضربه اقتصادی به کسب و کارشان از محل تحریم‌ها، کرونا، سوءمدیریت اقتصادی و حالا قطعی اینترنت، نوک پیکان سازمان امور مالیاتی بازهم به سوی آنها گرفته شود. به همین دلیل آنها بارها در اظهارات رسمی یا در فضای مجازی یک خواسته را تکرار کرده‌اند؛ دولت تعارف مالیاتی را کنار بگذارد. اشاره آنها به بخش خاکستری اقتصاد است که در حساب و کتاب مالیاتی اسمی از آنها یافت نمی‌شود یا دستگاه‌هایی که سالیان زیادی است از نعمت معافیت مالیاتی برخوردارند.

ساختار جدید مالیات‌ستانی چگونه است؟

در شهریورماه امسال، یک هشدار دیگر از دولت شنیده شد. احسان خاندوزی- وزیر اقتصاد- طی اظهاراتی اعلام کرد که «اجازه نمی‌دهیم ایران به لحاظ فرار مالیاتی بهشت سوداگران باشد.» سازمان امور مالیاتی هم می‌گوید برای تحقق این هدف یک ساختار جدید برای مبارزه با فراریان مالیاتی ایجاد کرده است؛ ساختاری که بر هوشمندسازی متمرکز است و درصدد است تا افراد فاقد پرونده مالیاتی و شرکت‌های صوری را شناسایی کند. نتیجه‌ای که دولت از تمرکر بر این ساختار به دست آورده، شناسایی ۲٫۲ میلیون نفر مودی جدید مالیاتی و دریافت ۱٫۵ میلیون اظهارنامه جدید از اشخاص حقیقی است.

تامین کل بودجه عمومی از طریق مالیات نیز تا پایان دولت سیزدهم هدف‌گذاری شده است. قرار است سهم مالیات هم به ۸۰ درصد برسد. در این رابطه، حرکت سازمان امور مالیاتی به سمت دریافت مالیات آن هم به صورت داده‌محور است. معنی آن هم این است که برای مودیان، قانون پایانه‌های فروشگاهی و پروفایل اقتصادی ایجاد می‌شود.

جرم کیفری در انتظار فراریان مالیاتی

دولت در ساختار جدید نیز به مردم هشدار داده اگر مالیات ندهند، جرم کیفری در انتظار آنهاست. این موضوع در اصلاحیه قانون مالیات‌های مستقیم آمده و برای نخستین بار فرار مالیاتی، کم‌اظهاری، بالا نرفتن هزینه‌ها و … به‌عنوان جرم کیفری در نظر گرفته شد.

ارائه آمارهایی متفاوت از فرار مالیاتی

با اینحال، هنوز هم آمار نگران‌کننده‌ای از حجم فرار مالیاتی در اقتصاد ایران شنیده می‌شود. آنطور که مسئولان می‌گویند در شش ماهه نخست امسال، حدود ۱۴ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی اتفاق افتاده است. یک برآورد دیگر نشان می‌دهد که سالانه ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار میلیارد تومان فرار مالیاتی داریم! البته آمارهای متفاوتی در این زمینه اعلام می‌شود و این بخش هم به مانند دیگر بخش‌های اقتصادی با ضعف آماری مواجه است. در چند وقت اخیر هم کم نیستند شرکت‌هایی که با بیش‌اظهاری هزینه‌ها و کم‌اظهاری درآمد‌ها، فرار مالیاتی داشته‌اند. فرار مالیاتی ۴۰۰ هزار شرکت فعال که اظهارنامه ارائه نمی‌کنند، ماجرایی است که اخیرا اتفاق افتاه است. سازمان امور مالیاتی اعلام کرده دو میلیون مودی جدید شناسایی کرده؛ آن هم با استفاده از اطلاعات ابزارهای پرداخت. در این زمینه، اطلاعات سامانه ماده ۱۶۹، گردش حساب، اطلاعات خرید، تسهیلات بانکی، گمرک و بارنامه از جمله مواردی هستند که به آنها مراجعه شده است.

دلایل فرار مالیاتی چیست؟

کارشناسان فرار مالیاتی را تلاش غیرقانونی برای پرداخت نکردن مالیات تعریف می‌کنند. اما دلایل فرار مالیاتی اشخاص و شرکت‌ها چیست؟ مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی ایران گزارشی در این زمینه تهیه کرده و به این سوال پاسخ می‌دهد. در این گزارش هشت عامل اصلی معرفی شده‌اند که در فرار مالیاتی نقش‌آفرینی می‌کنند. نبود تنوع پایه‌های مالیاتی و ترکیب نامناسب درآمدهای مالیاتی، وجود معافیت‌های مالیاتی وسیع و متنوع، تعدد، پیچیدگی و ابهام در قوانین، مقررات و فرآیندهای مالیاتی، افزایش فساد و گستردگی بخش غیررسمی اقتصاد، نبود اعتماد مردم به کارایی و اثربخشی دولت، فرهنگ مالیاتی ضعیف، فقدان نظام جامع اطلاعات مالیاتی و مشکلات ساختار اقتصاد از جمله این عوامل هستند.

فرار از مالیات چه آثار سوئی دارد؟

در حالی‌که دولت اعلام کرده قرار نیست اهداف مالیاتی خود را با فشار بر بخش رسمی اقتصاد دنبال کند، اما فعالان بخش خصوصی نگران این هستند که دولت بازهم تعارف مالیاتی را کنار نگذارد و در زمانی که رکودتورمی گریبان اقتصاد را گرفته، فشار بر آنها از محل مالیات هم مضاعف شود.

بر اساس این گزارش، کارشناسان نسبت به آثار سوء فرار از مالیات هشدار می‌دهند. ارائه نشدن خدمات اجتماعی مطلوب و باکیفیت به دنبال تامین نشدن درآمدهای دولت، توزیع نامناسب درآمد در سطح جامعه و انباشت ثروت در دست عده‌ای خاص، اختلال در امنیت اقتصادی مورد نیاز برای گسترش فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری از جمله این پیامدها هستند. بنابراین، اصلاح نظام مالیاتی خواسته پرتکراری است که صاحب نظران اقتصادی مطرح و بر ضرورت آن پافشاری می‌کنند.