حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱؛ سرآغاز پایان نظم نوین جهانی؟

به گزارش دیدگاه نیوز ، ده سال پیش از حملات یازده سپتامبر با پایان جنگ سرد و فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و بلوک شرق، دو مفهوم نظم نوین جهانی و پایان تاریخ، پارادایم نگاه به جامعه جهانی را شکل داده بود.

مفهوم نظم نوین جهانی، به‌عنوان یک دکترین امنیتی جدید از سوی جورج بوش پدر، رئیس جمهوری وقت آمریکا و در آستانه لشکرکشی به عراق مطرح شد. جانشین رونالد ریگان در سپتامبر سال ۱۹۹۱ میلادی، عصر جدید بدون جنگ سرد را فرصتی بزرگ برای گسترش صلح و امنیت بین‌المللی و برقراری یک نظم نوین جهانی توصیف کرد. عملیات طوفان صحرا و اخراج ارتش عراق از کویت، احتمالا نمونه بی‌نظیری از یکپارچگی قدرت‌های بزرگ و بازیگران کوچک جامعه جهانی در برابر یک بحران بین‌المللی بود.

در همان برهه زمانی تئوری پایان تاریخ فرانسیس فوکویاما نگرش به جهان را دگرگون کرد. فوکویاما، در مقاله «پایان تاریخ؟» با ارجاع به مفهوم پایان تاریخ هگل، پیروزی لیبرالیسم بر دو ایدئولوژی رقیب در قرن بیستم (فاشیسم و کمونیسم) را به‌عنوان چیرگی انسان بر روند تاریخ توصیف کرد؛ جایی که انسان آگاه بر روند ناآرام تاریخ افسار می‌زند. این اندیشمند پرآوازه آمریکایی در سال ۱۹۹۲ این اندیشه را در کتاب «پایان تاریخ و آخرین انسان» بسط داد و لیبرال دموکراسی را به مثابه آخرین مرحله رشد اندیشه و ایدئولوژی انسان معاصر معرفی کرد.

پیروزی «جهان آزاد» به رهبری ایالات متحده در جنگ سرد و استقبال گسترده از مدل «جهان آزاد» در کشورهای سابقا رقیب و متخاصم، به کلان روایت غالب جهان در دهه منتهی به حملات یازده سپتامبر شد.

۱۱ سپتامبر، جهان و نگاه به جهان را تغییر داد

ایده نظم نوین جهانی، به معنای همگرایی قدرت‌های بزرگ و تبعیت بازیگران کوچک‌تر عرصه مناسبات بین‌الملل با حملات یازده سپتامبر و لشگرکشی ایالات متحده و بریتانیا به افغانستان و به‌ویژه حمله به عراق، به شدت به چالش کشیده شد. مقاومت فرانسه در برابر تصویب قطعنامه شورای امنیت برای مداخله نظامی در عراق به بهانه نابودی تسلیحات کشتار جمعی، نقطه اوج اختلاف در میان متحدان دیرین در برابر یک چالش جهانی بود.

حملات یازده سپتامبر و دست بالا پیدا کردن نومحافظه‌کاران در سیاست خارجی ایالات متحده، روند تحولات خاورمیانه، از گفت‌وگوهای صلح اعراب و اسرائیل تا نرمالیزه و پذیرفته شدن ایران در جامعه جهانی را مسدود کرد.

۲۰ سال پس از اشغال افغانستان و حضور پررنگ جامعه بین‌المللی، «جهان آزاد» با پذیرش شکست در این پروژه، میلیون‌ها مردم افغانستان را در برابر دشمنان سابق تنها رها کرد. فشار غرب و بازی با کارت «احتمال مداخله نظامی آمریکا» دیگر جایی برای نیروهای سیاسی خاورمیانه ندارد.

ایالات متحده و همپیمانانش آنچنان درگیر رویارویی با چین و روسیه هستند که خاورمیانه، این کانون بحران‌های بی‌پایان تاریخ معاصر را در عصر انرژی‌های جدید به حال خود رها می‌کنند.

اگر اندکی از بالاتر به تحولات جهان از زمان پایان جنگ سرد تا کنون نگاه کنیم، احتمالا حملات یازده سپتامبر و محکومیت‌های یکپارچه جهانی و حتی تائید برنامه لشکرکشی به افغانستان و تغییر حکومت در این کشور ، نقطه اوج یک روند تاریخی است. ماجرای نظم نوین جهانی و غلبه لیبرال دموکراسی و صلح جهانی ۱۰ سال پس از ۱۱ سپتامبر بیشتر یادآور سناریوهای فیلم‌های داستانی دهه ۱۹۹۰ است تا واقعیت جهان برآشفته امروز.

دیدگاه نیوز را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید

امیر حیدری

سردبیر خبر روز، بیش از 16 سال است که در زمینه های تخصصی طراحی، توسعه، بهینه سازی و سئوسازی وب فعالیت می کند. وی از سال ۱۳۸۷ فعالیت خبری خود را در حوزه اخبار تکنولوژی آغاز کرده و از سال ۱۳۹۳ در حوزه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی شروع به فعالیت مستمر خبری کرده است. وی عضو هیئت مدیره شرکت رایسام نیز می باشد.