به‌بهانه حواشی پیرامون برنامه اخیر زاویه/ فرصت گفت‌وگو و چالش‌های رادیکالیسم و محافظه‌کاری

برخی بخش‌های غیراصولی سخنان آقای جهان‌بزرگی در یک برنامه‌ تلویزیونی بهانه‌ای را برای دولتی‌ها به‌وجود آورد تا مظلوم‌نمایی کنند، ناکارآمدی خود را پوشش دهند و مسیر گفتگو و نقد را با خطراتی مواجه کنند.

در هفته گذشته برگزاری دو برنامه مناظره و گفت‌وگو در شبکه‌های صداوسیما با واکنش‌ها و حواشی‌ای همراه بود و مخاطبان زیادی را به‌سمت خود جذب کرد؛ برنامه اول، صحبت‌های آقای حجت‌الاسلام جهان‌‌بزرگی در خصوص عملکرد دولت روحانی در گفتگو با آقای عماد افروغ در برنامه زاویه در شبکه چهار سیما بود که در بخشی از برنامه یکی از میهمانان از چارچوب بیان صحیح نقد خارج و حاشیه‌ساز شد و دولت تهدید به شکایت از صدا و سیما کرد.

برنامه بعدی حضور صادق زیباکلام استاد دانشگاه و خسرو معتضد پژوهشگر تاریخ معاصر در برنامه «قبل انقلاب» با اجرای بهروز افخمی بود که جنجال‌های زیباکلام در این برنامه نیز با واکنش‌هایی روبه‌رو شد.

علی‌رغم آنکه تصور می‌رود جامعه آن‌قدر مشکلات اقتصادی دارد که اساساً توجهی به این گفتگوها نمی‌کند، پخش این دو برنامه در صدا و سیما فارغ از حواشی‌هایش، نشان داد که گفت‌وگو و دیالوگ هنوز مورد توجه جامعه امروز است و مردم از این دست برنامه‌های گفت‌وگومحور و انتقادی حمایت می‌کنند، کما اینکه پیش از ورود سیما به این نوع برنامه‌ها، در فضای مجازی شاهد چندین برنامه مناظره در بستر اینستاگرام بودیم که با استقبال مردم مواجه شد که آخرین آنها مناظره آقای حسین دهباشی با حجت‌الاسلام حامد کاشانی استاد تاریخ اسلام بود.

استقبال از این برنامه‌ها موجب می‌شود رعایت نکاتی برای بهتر برگزار شدن گفتگو و جلوگیری از مسدودساختن این فضا مورد توجه قرار بگیرد.

۱ ـ با وجود اینکه گفت‌وگو نیاز امروز جامعه ماست، اما توجه به آداب مناظره و رعایت اصول اخلاقی و منطق حاکم بر فضای دیالوگ مهم است.

برنامه زاویه شبکه‌ چهار سیما از جمله برنامه‌های گفتگومحور و مناظره‌ای صدا و سیماست که فرصتی را مهیا کرده است تا دیدگاه‌های مخالف و متفاوت در باب علوم انسانی و… به بیان آرا و عقاید خود بپردازند اما در آخرین قسمت این برنامه، صحبت‌های آقای جهان‌بزرگی موجب شد کلّیت گفتگو به حاشیه برود و یک برنامه گفتگومحور در صدا و سیما نیز مورد سؤال قرار بگیرد.

عدم رعایت آداب نقد و مناظره موجب می‌شود؛ اولاً، صحبت‌های صحیح دیگر مهمانان نادیده گرفته شود کمااینکه در همین قسمتِ برنامه زاویه نقدهای آقای افروغ دیده نشد و همگان اظهارات جهان‌بزرگی را برجسته کردند. ثانیاً، خارج شدن از مدار انصاف ظلم مضاعف به تهیه‌کننده این‌چنین برنامه‌هایی است که می‌خواهند فضای نقد و نظر را در جامعه باز کنند که یقیناً بعد از این قسمت مورد هجمه و بازخواست قرار می‌گیرند.

همین مسئله را در مناظره زیباکلام و معتضد نیز شاهد بودیم که آقای زیباکلام صحبت‌هایی خلاف مسلمات تاریخی و بعضاً به‌شکلی بی‌ادبانه مطرح کرد که موجب شد بخش‌های مهمی از گفت‌‌وگو به حاشیه برود یا در مخاطب دلزدگی ایجاد کند.

۲ ـ رعایت نکردن اصول و آداب نقد کردن نه‌تنها گفتگو را به حاشیه می‌برد، بلکه مسیر گفتگو را هم با مشکلات بسیار روبه‌رو می‌سازد. تحت فشار قرار گرفتن برنامه‌هایی همچون زاویه که برنامه‌های گفتگومحور در صدا و سیما هستند، نمونه‌هایی از تلاش عده‌ای برای سوءاستفاده از چنین فرصت‌هایی برای انسداد گفتگو و به‌عبارت دقیق‌تر نقد آنان است،
ضمن اینکه آنانی که مورد نقد قرار گرفته‌اند از این فرصت استفاده می‌کنند و به مظلوم‌نمایی خود می‌پردازند، صحبت‌های آقای جهان‌بزرگی این فرصت را برای دولت به‌وجود آورد تا ناکارآمدی خود را دست‌کم در مواجهه با این مسئله به تعلیق ببرد و به مظلوم‌نمایی بپردازد.

اگرچه برنامه‌های اخیر با حاشیه‌هایی همراه بود اما امیدواریم به‌خلاف آنان که از این نواقص می‌خواهند بهانه‌ای برای به محاق بردن اصل گفتگو استفاده کنند، این دو نقص موجب تلاش برای دستیابی و بازیابی گفتگوی تراز شود، گفتگوهایی که نمونه‌هایی از آن را در ابتدای انقلاب اسلامی داشتیم، مناظره‌های اعتقادی و سیاسی که میان آیت‌الله مصباح و توده‌ای‌ها برگزار می‌شد و یا مناظره شهید بهشتی با نورالدین کیانوری دبیرکل حزب توده و حبیب‌الله پیمان رئیس جنبش مسلمانان مبارز. این مناظره‌ها در فضای سالهای ابتدایی انقلاب و وجود انواع تفکرات از چپ‌گرایی و کمونیسم تا قرائت‌های لیبرالی از اسلام و…،در نهایت دست برتر گفتمان اصیل اسلامی را که امثال شهید بهشتی و شهید مطهری و شاگردان امام خمینی(ره) منادی‌ آن بودند به نمایش گذاشت.

۳ ـ اگرچه بابت برنامه زاویه، صدا و سیما و روابط عمومی شبکه ۴ از پخش آن عذرخواهی کردند، با وجود این، تهدید دولت به شکایت و توئیت‌های پیاپی وزرا و مقامات دولتی علیه این برنامه و اقداماتی از این دست کمکی به فضای گفت‌وگو نمی‌کند بلکه مسدودساختن این فضا و هراس ایجاد کردن در دل منتقدان است.

دولت در حالی از منتقد خود شکایت کرده است که شخص رئیس‌جمهور بارها و با ادبیاتی تندتر منتقدان خود را مورد توهین قرار داده است؛ هراسان، ترسو، لرزان، بزدل سیاسی، عقب‌مانده از تاریخ، اقلیت کارشکن و دروغ‌پرداز، اقلیت کوچک افراطی، کاسبان و دلالان تحریم، تازه به دوران رسیده‌ها، بی‌عقل‌ها، بددل، بدبین، بدگمان و فحاش ازجمله توهین‌هایی است که آقای روحانی در طول هفت سال گذشته خطاب به منتقدانش بیان کرده است.

همان‌طور که تندروی و افراط در نقد نامناسب و مخرب است، محافظه‌کاری و برخورد با برنامه‌هایی همچون زاویه هم غیرمنطقی است. آنچه جامعه امروز ما به آن نیاز دارد گفت‌وگوهای منطقی برای حل مشکلات اصلی کشور و تولید ایده برای مقابله با چالش‌هاست و قطعاً بسته شدن فضای دیالوگ تنها به بدتر شدن امور و تقویت رادیکالیسم یا محافظه‌کاری کمک خواهد کرد.