تاریخچه پارسوماش / مسجدسلیمان شهری با قدمتی ۲۸۰۰ ساله

به گزارش دیدگاه نیوز، این شهر از شمال غرب به شهرستان شوشتر، از شمال تقریبأ به بخش لالی، از جنوب شرق به شهرستان ایذه، و از جنوب غرب به شهر اهواز ارتباط دارد. ساکنان این شهر را طوایف مختلفی از قوم بختیاری تشکیل می‌دهند ولی با کشف نفت در منطقه افراد دیگری از سایر مناطق بختیاری بمنظور کسب و کار به این شهر آمده و رفته رفته بصورت دائم در این شهر ساکن شدند.

گذشته و وضع کنونی مسجدسلیمان

اوج شکوفایی تاریخ معاصر مسجد سلیمان به غیر از نفت مربوط به دوران مشروطیت می‌باشد، در عصر مشروطه مردم مسجدسلیمان نیز مانند سایر روشنفکران و دلیران بختیاری فتوای روحانیت را لبیک گفتند و علیه استبداد صغیر قاجار به فرماندهی سردار اسعد بختیاری (فاتح ملی) قیام کردند و ظفرمندانه اصفهان و تهران را فتح نمودند، البته نقش مردم مسجد سلیمان در ملی شدن صنعت نفت و مقابله با استعمار انگلیس در نفوذ به مناطق بختیاری، مبارزه با طاغوت و شرکت در هشت سال دفاع مقدس استوار همچون شیرهای سنگی مثال زدنی است، اما در حال حاضر از چاه‌های نفت این شهرستان روزانه نزدیک به ۴۰٬۰۰۰ بشکه نفت استخراج می‌شود.

با اینکه سد شهید عباسپور و سد مسجد سلیمان، (از جمله بزرگ‌ترین سدهای ایران) در جوار این شهر قرار دارند، مردم از نظر آب هنوز در مضیقه بوده و بصورت ساعتی (سه تا چهار ساعت در روز) از آب استفاده می‌کنند. مردم بعضی مناطق مسجد سلیمان به جهت وجود میدان‌های گازی، گاه دچار مسمومیت‌های ناشی از استنشاق بوی گاز می‌شوند و در مواردی ساکنین شهر طی یک برنامه ضربتی مجبور به نقل و انتقال شده‌اند.

نشت گاز و نفت در مناطقی از شهر گاهی حادثه ساز شده و باعث بروز انفجار در منازل مسکونی می‌شود!

در مورد وجه تسمیه مسجدسلیمان

در این مورد داستانها گفته و افسانه ها آورده اند که شاید از لحاظ تاریخی هیچکدام حقیقت نداشته باشند. آتشکده ای از دوران باستان در یکی از محلات این شهر بنام سر مسجد باقی مانده که نام شهرستان از آن گرفته شده است.

بنا به گفته یاقوت حموی (در آنجا آتشکده ای قدیمی موجود است که تا روزگار هارون الرشید روشن بوده) سنگهای سترگ در بنای آن بکار رفته که سنگینی تخته سنگهای عظیم به قدری است که حتی بیست مرد قدرتمند قادر به حرکت دادن آن نیستند!

چون ساکنین این حدود خصوصاً در خلال قرون وسطی بکار بردن اینگونه مصالح ساختمانی را از قدرت بشری خارج دانسته اند ساختن آنرا به دیوها نسبت داده اند و چنین گفته اند که حضرت سلیمان وقتی بر قالیچه معروف خود می نشست به هنگام نماز هر جائی که می رسید فرود می آید و دیوان فوراً مسجدی برای او بنا می کردند تا سلیمان نبی در آن نماز بگذارد و اثر مذبور یکی از مساجدی است که آن را مسجد سلیمان می نامند. ولی حقیقت آن است که بر بالای صفحه مسجدسلیمان آثاری است که حاکی از وجود آتشگاه می باشد.

واقعیت آنست که مسجدسلیمان آتشگاه و یکی از مراکز زردشتیان بوده است و علت انتخاب این محل از این نظر بوده که بر اثر گاز نفتی که از خلل و فرج زمین بالا می آید و متصاعد می شد این مکان را بوجود می آورد تا آتش جاوید بر پای دارند. هنگام حمله اعراب که کلیه آثار ارزشمند تاریخی به تخریب کشانده می شد طبعاً نوبت این اثر نیز رسیده بود ولی ایرانیان چون آگاه بودند که اعراب نسبت به اماکن مذهبی احترام قائلند لذا برای جلوگیری از تخریب آن چنین عنوان کردند که این محل مسجد سلیمان بوده است. این تدبیر باعث شد که تا مدتی از ویرانی آن جلوگیری شود ولی اعراب بعد ها از عبادت سری ایرانیان که شبانه انجام می گرفت پی به واقعیت امر بردند و پس از چندی آن آتشکده را به سرنوشت سایر آثار باستانی دچار کردند و نام مسجد سلیمان از آن تاریخ برجای مانده است.

زبان و قومیت

زبان مردم فارسی و دارای گویش لری بختیاری و از نظرقومیت از دو شاخه هفت لنگ و چهار لنگ تشکیل شده است. در حال حاضر مسجدسلیمان بیش از ۱۵ هزار نفر بیکار دارد و مردم از وضع معیشتی مناسبی برخوردار نیستند. 

اوضاع تاریخی مسجدسلیمان

پروفسور گیریشمن باستان شناس معروف فرانسوی در سال ۱۳۳۴ پس از یک سری حفاری در مسجدسلیمان و حوالی آن، در ۲۵ کیلومتری منطقه لالی در محلی بنام پبده به غاری برخورد نمود که افرادی بیش از چهارده الی پانزده هزار سال قبل از میلاد مسیح در آنجا سکونت داشته اند. اسکلتهای آنان روی هم انباشته شده است. باحتمال قوی، قومی که در نزدیکی غار پبده لالی و در اشگفت های اطاف آن سکونت گزیده اند، از اقوام آریایی ایرانی الاصل بوده که در زمان های گذشته بصورت پراکنده و عشیره ای در این سرزمین پهناور زیست می نموده اند.

از این آثار در کوه های بختیاری بسیار است که متأسفانه تا کنون کشف آنها به علت صعب العیور بودن راه ها و نبودن امکانات میسر نگردیده و تا بحال بصورت بکر و دست نخورده باقی مانده است، مثل «هفت دختران» در زردکوه یا «غارعروس» در دامنه کوه منار.

بطور خلاصه مسجدسلیمان فعلی مقر حکومت نشین آریائی های ایرانی الاصل بوده و هر قومی که در خوزستان به حکومت رسیده است، برای اولین بار در این شهر سکونت داشته اند و چون وضعیت آب و هوای آن مناسب حال اقوام گذشته نبوده و پس از مدت کوتاهی حکومت، این محل را ترک و بجای خوش آب و هوای بهتری کوچ کرده و این شهر را تخلیه نموده اند.
اگر ما اسکلتهایی که در غار پبده و بتهایی که در پائین قلعه دلا وجود دارند را مورد بررسی تاریخی قرار دهیم، خواهیم دید که این شهر بیش از تاریخهای مذکور سابقه تمدن دارد و به همین سبب بوده که همیشه موجب تهاجم اقوام دیگر بوده است.

مسجدسلیمان در زمان پیشدادیان

این شهر در زمان پیشدادیان، کیومرث، طهمورث، هوشنگ، جمشید و سایر پادشاهان قدرتمند پیشدادی، مدتی نیز پایتخت آنان بوده است. در مسجدسلیمان بوده که هوشنگ پیشدادی در اثر برخورد دو سنگ چخماق بهم و بعلت نشت گاز در سطح زمین، شعله آتش برافروخته شد و از آن تاریخ تاکنون بوجود آمدن آتش را به این پادشاه پیشدادی نسبت می دهند.

متأسفانه چون مسجدسلیمان از نظر کم آبی و نداشتن زمینهای زراعتی و نشت گاز، مناسب زندگی نبود، به شوشتر رفته و بنای آن شهر را گذاشته اند. سپس به سوی شوش که از نظر اقلیمی نیز مناسب تر بوده، رفته و آنجارا هم بنا نهادند. پس این دو شهر در زمان پیشدادیان ساخته شده. مناسب تر بوده، رفته و آنجا را هم بصورت اسب طرح کرده است.

مسجدسلیمان در زمان کیانیان

این شهر نیز بعلت وضعیت جغرافیایی خاصی که در آن زمان داشت، مدتی مرکز حکمفرمایی پادشاهان کیانی بوده و کاخ هایی نیز در این شهر ساخته اند که بر اثر هجوم اقوام دیگر خراب و ویران شده و هر قومی بنا به سلیقه خویش آنها را بازسازی کرده است. حکومت این قوم بیشتر در رامهرمز که در آن زمان سمنگان نامیده می شده، ایذج(ایذه) و سوسن بوده است. اکثر مجسمه هایی که در دامنه کوه های بختیاری «دلا، کمفه، تاراز» وجود دارد، به این قوم پرقدرت ایرانی نسبت داده شده است.

مسجدسلیمان در زمان ایلامی ها (عیلامی ها)

این شهر مدت زیادی مقر حکومت قوم ایلام (عیلام) بوده است، بعلت وضعیت توپوگرافی خاصی که این شهر داشته از یکطرف به سلسله جبال زاگرس و از دوطرف دیگر به لرستان و عربستان محدود می شده و از طرفی چون ایلامی ها برخلاف سایر اقوام بیشتر دوست داشتند که در کوهستان ها زندگی کنند! بنابراین بیشتر در ایذه و کوه های شمی، پیون و سوسن که شوشیانای کبیر خوانده می شد ساکن بودند. این قوم نیز در شوش و هفت تپه نیز مدت زیادی حکومت نمودند و ساختمانهای زیادی در شوش، شوشتر و اهواز ساختند که هنوز آثار و بقایای آنها در اطراف شهرهای مزبور موجود است.

مسجدسلیمان در زمان سیماشاین قوم که هم اکنون به قوم بختیاری معروف است

در حدود ۱۸۵۰ الی ۲۲۰۰ سال قبل از میلاد و شاید پیش از تاریخهای مذکور وجود داشته است. زیرا قبل از قوم ایلمائی ها، در دامنه های کوههای زاگرس سکونت داشتند و حکومتی را بنام سیماشکی تشکیل دادند و تا زمان قوم ماد نیز این قوم در دامنه های زاگرس حکومت می کردند و حدود حکمفرمائی آنها نیز از مسجدسلیمان تا بازفت بوده است.

مسجدسلیمان در زمان ایلمائی ها

این قوم نیز مدت کوتاهی در این شهر حکومت کردند و مقر حکومت آنها بیشتر در دامنه های زاگرس، چلو، بازفت، اندیکا و کوه سفید بوده است. این قوم مدت زیادی حکومت ننمودند.

آثار و بقایای تاریخی آنها

مجسمه هایی بودند که چندسال پیش در نزدیکی شیرین یهار «شیمبار» بین چلو و بازفت در دامنه کوه تاراز توسط اداره میراث فرهنگی کشف و ضبط گردیده است.

مسجد سلیمان در زمان قوم ماد

مردم مسجدسلیمان در زمان قوم ماد هم که یکی از اقوام قدیم آریائی هاست در اکثر بلاد ایران بصورت چهارطایفه پراکنده بودند و از آریائی های مهاجری هستند که از سرزمین یخبندان سیبری شوروی به قفقاز آمده و از آن طریق وارد خاک ایران شدند.

این قوم مدت زیادی در ایران حکومت نمودند و در شهرهای مختلف این مملکت، کاخ ها ساختند و پایتخت خود را همدان قرار دادند. سپس به شوش آمدند و در این شهر نیز کاخ های مجللی بنا نهادند. سپس مدت کوتاهی هم در مسجدسلیمان، ایذه و رامهرمز رفتند اما به علت نبودن امکانات در آن روزگار به شوش بازگشتند.

ناگفته نماند تمام شهرهای خوزستان و شاید بتوان گفت تمام خاورمیانه و آسیای صغیر تحت تسلط این قوم قدرتمند بودند. در شهرستان مسجدسلیمان تا دامنه های کوه زاگرس آثار زیادی از این قوم قدرتمند مشاهده می شود که اقتدار و جهانگیری آنان را به اثبات رسانده است.

مسجدسلیمان در زمان هخامنشیان

مسجدسلیمان خزانه و انبار پادشاهان هخامنشی بوده است . هخامنشیان کاخ های زیادی در حومه مسجد سلیمان ساخته اند که عبارتند از: قلعه بردی / در اندیکا / قلعه لیت در نزدیکی قلعه بردی و قلعه دیزه ورازه در بالای کوه دلا به سمت شمال و پل نگین در شیرین بهار و سایر آثار دیگر …، در سال ۵۳۹ قبل از میلاد کوروش هخامنشی به بابل حمله نمود و پس از تسخیر بابل کشور پرس (ایران) را بنا نهاد.

پارسوماش یا مسجد سلیمان فعلی را می توان اولین شهر آریائیان و نیای پاسارگاد و تخت جمشید نامید و بنیانگذار آن را که هخامنش یا چیش پیش بوده اند آغازگر شهر نشینی پارسیان و ایجاد کشوری دانست که ایران می خوانیمش.

مسجدسلیمان در زمان اشکانیان یا پارت ها

پادشاهان این سلسله اکثراً بصورت عشیره ای زندگی می کردند و جای مشخصی را نداشتند البته بیشتر این سلسله در کوهستان های غربی ایران و دامنه های زاگرس سکونت می کردند و همیشه در جنگ و جدال بودند. کاخ هائی که در دوره آنان ساخته شده خیلی کم است. فقط به احتمال قوی سد خاکی برای آبیاری مسجدسلیمان جلوی رودخانه کارون بسته اند که ممکن است از همین دره بحندینه که اکنون از دوطرف مسدود گردیده آب به مسجد سلیمان می آمده و دشت های بتوند و شعیبیه شوشتر را آبیاری می نمودند.

مسجد سلیمان در دوره ساسانیان

این شهر در زمان ساسانیان یکی از آباد ترین و پر رونق ترین شهرهای ایران بشمار می رفته، در بعضی از کتب تاریخی آن را عروس شهر های خوزستان می نامیدند.

علت اینکه ساسانیان نسبت به مسجدسلیمان توجه بیشتری از خود نشان دادند به این خاطر است که چون یکی از قدیمترین شهرهائی بوده که اقوام پیشین در آن حکومت کرده اند و بدین منظور به آن توجه خاصی داشتند و در آبادانی آن کوشش فراوانی نمودند و حتی رودخانه کارون که اکنون پل قدیمی ارتباطی بین مسجدسلیمان و اندیکا روی آن احداث شده است مادر اردشیر بابکان آن را ساخته و پایه وسطی پل قدیم گدار لندر که به شکل ذوذنقه است بدست این بانوی مهندس ساسانی ساخته شده است.

اکثر آثار باستانی که در اشگفت سلمان ایذه دوپلون و کول فرح وجود دارد و مربوط به دوره ساسانی است، قبلاً پلی که روی رودخانه دوپلون احداث شده و یکی از عجیب ترین ساختمانهای دنیاست بدست این بانوی مهندس ایرانی بنا گردیده است. به هر حال تمام سدها و کانال های آبیاری که در خوزستان وجود دارد در دوران پادشاهان ساسانی ساخته شده اند بخصوص پلها که معروفترین آنها پلی است در شوشتر که بدست والریانوس امپراطور روم که توسط شاپور اول اسیر گردید ساخته شده است.

مسجدسلیمان در زمان سلجوقیان

ترکان سلجوقی مدت چند سالی در این شهر سکونت کردند و مقر فرمانروائی آنها بیشتر در اندیکا / تبی و گلگیر قرار داشته است.

مسجدسلیمان در زمان صفویه

این شهر در زمان صفویه مخصوصاً شاه طهماسب اول شهری آباد بوده که در اطراف آن تنباکو و سایر حبوبات که در آن زمان شهرت فراوانی داشته است کاشته می شد.

مسجدسلیمان در زمان افشاریان

این قوم از طریق شوشتر و دشت بتوند به مسجدسلیمان وارد شدند و مدت زیادی در این منطقه نماندند و راه کهگیلویه و بویر احمد را در پیش گرفتند.

مسجدسلیمان در زمان زندیه

در زمان حکومت کریمخان زند که وی از اصفهان به شیراز رفته بود توانست خانواده خود را به خاطر امنیتی که در زمین بختیاری ها داشت از اصفهان به مسجدسلیمان کوچ دهد تا نهایتاً به شیراز فرستاده شوند.

مسجد سلیمان در زمان خلفای عباسی

این شهر نیز همانند شهر های دیگر ایران از حملات اعراب مصون نماند و در زمان خلافت بنی عباس مورد هجوم آنان قرار گرفت. آنها کلیه آثار و بقایای تمدن کهنی را که در این شهر و اطراف آن وجود داشت از بین برده و با خاک یکسان کردند!!

ضررهائی که اعراب به ایران وارد نمودند بیش از زیانهائی بوده که در حملات مقدونی ها و مغول ها کشور ما متحمل شده است.

مسجد سلیمان در زمان قاجاریه

همه میدانیم که سرزمین مسجدسلیمان در قرون وسطی تلغر و تا آغاز فعالیت های اکتشافی صنعت نفت، جهانگیری نامیده می شد و با حفر چاه شماره یک خاورمیانه به میدان نفتون تغییر یافت.

مسجدسلیمان در زمان پهلوی

در سال ۱۳۰۳ خورشیدی رضا شاه پهلوی به همراه وزرای کابینه و خوانین بختیاری آن دوران به مسجدسلیمان سفر کرد و پس از بازدید از تاسیسات نفتی شهر و مشاهده قدیمی ترین آتشکده ایرانیان باستان در این شهر لایحه ای از طرف خود به مجلس ارائه نمود و از همان تاریخ نام این شهر از میدان نفتون به مسجدسلیمان تغییر یافته است.

دیدگاه نیوز را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید

امیر حیدری

سردبیر خبر روز، بیش از 16 سال است که در زمینه های تخصصی طراحی، توسعه، بهینه سازی و سئوسازی وب فعالیت می کند. وی از سال ۱۳۸۷ فعالیت خبری خود را در حوزه اخبار تکنولوژی آغاز کرده و از سال ۱۳۹۳ در حوزه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی شروع به فعالیت مستمر خبری کرده است. وی عضو هیئت مدیره شرکت رایسام نیز می باشد.