نوشته حامد اصغرزاده مرغملکی پژوهشگر فلسفه و هنر؛

یادداشتی بر نمایش لال بهیگ

دیدگاه نیوز / نمایش «لال بهیگ» به کارگردان ی مصطفی محمدی دوست و نوشته رضا موری در تماشاخانه محراب و در قالب چهل و سومین جشنواره بین المللی تئاتر فجر به روی صحنه رفت. این اثر بومی، داستانی سرشار از عشق، خیانت، امید و مبارزه را در دل فرهنگ بختیاری روایت می کند.

در این نمایش با تلفیقی از واقعیت و سورئالیسم، موضوعات مهمی همچون عشق، جا یگاه زنان، بی گانگی از خود، مفوم هویت، اعتماد و تأثیر خرافات بر زیست افراد به تصوی ر کشیده شده است. «لال به یگ» اثر ی تأثیرگذار و عمیق است که با بهره گیری از عناصر نمادین و فرهنگ بوم ی توانسته است مخاطب را با خود همراه کند و او را به تأمل درباره مسائل اجتماعی و انسانی وادارد. داستان این نمایش، با محوریت زندگی مه گل و عروسکش، سفر ی به عمق روان انسان و اجتماعی است که در آن خرافات و قدرتهای فریبنده بر زندگی افراد سایه افکنده اند.

در این روایت، مه گل نهتنها با جامعه ای مواجه است که او را خاموش و بی صدا کرده، بلکه در کشاکش با هویتی است که از طریق عروسک به او تحمیل می شود. خلاصه داستان چنین است که مه گل، دختری بختیاری ، عروسکی دارد که در گویش خود به آن لال بهیگ می گویند. او راز دلش، یعنی عشق به چوپان، را با این عروسک در میان می گذارد. عروسک پیشنهاد می دهد که جای خود را با مه گل عوض کند تا بتواند دل چوپان را به دست آورد، اما به زودی مشخص میشود که عروسک به او خیانت کرده و دیگر نمیخواهد جای خود را بازپس دهد.

در این میان، مه گل که صدایش به دلیل تبدیل شدن به عروسک از او گرفته شده، تنها می تواند با میش جلودار گله صحبت کند. گوسفند به او میگوید که کمی از پشم هایم را به موهایت بباف تا همه صدایت را بشنوند و به همه بگو که چوپان همان گرگی است که گله را تهدید می کند. رضا موری با نگارش ا ین نمایشنامه توانسته است بهخوبی اسطوره ها، باورها و فرهنگ بختیاری را در قالبی نو ارائه دهد. او با خلق فضایی سورئال، به فضای ذهنی شخصیت ها نفوذ کرده و تضادها و درگیری های درونی آنها را آشکار کرده است. متن نمایشنامه لا یههای عمیقی از معان ی را در خود جای داده و مخاطب را به تفکر وامیدارد.

متن با درونمایهای نمادین، تصویری از خیانت، بی صدایی زنان و بی اعتمادی در جامعهی خرافات ی را ارائه میدهد. لال به یگ(عروسک)، بهعنوان بازتابی از زندگی دختران ایل، یادآورعروسکهایی است که آنها در کودکی می ساختند و با پیشوند «لال» به بی صدایی و انفعال آنها اشاره داشتند. این مفهوم در متن نمایشنامه، تصویری از زنان جامعهای را نشان میدهد که به دلیل ساختارها ی اجتماعی و فرهنگی، صدای خود را از دست دادهاند. مه گل، که نماد زنان سرکوبشده است ، در روند داستان هویت خود را به عروسک لال بهی گ واگذار میکند. این عروسک، بهجای آنکه یار و همدم او باشد، به عامل خیانت تبدیل میشود و با گرفتن جای او، عشق مه گل را از او میرباید. این اتفاق، استعاره ا ی از شرا یطی است که در آن فرد در اثر فشارهای اجتماعی، از هویت و خود واقعیاش فاصله می گیرد. عروسک، با بیصدایی و سکوت ی که به او نسبت داده می شود، بازتاب ی از مه گل است که در جامعه ا ی مردسالار و خرافاتیست.

او صدای خود را از دست داده و حت ی در نهایت، تنها میش جلودار، قادر به شنی دن صدای اوست. این بیصدایی، نقدی اجتماعی بر جایگاه زنان در جوامع ی است که در آنها زنان حتی برای ابراز عشق و آرزوهایشان باید از واسطهها استفاده کنند. چوپان و گرگ در این نمایش به شکلی هوشمندانه در هم آمیخته شده اند. چوپان، که از گذشته نمادی از هدایت و مراقبت بوده است، در این نمای ش نمادی از قدرت فریبکار و خیانتکار است. او با نی رنگ، میش جلودار را متهم به گرگ بودن میکند و از این طری ق تلاش میکند سلطهی خود را تثب یت کند. این تضاد میان ظاهر و باطن چوپان، نقد ی بر قدرتهایی است که تحت لوای هدایت و حمایت، در حقیقت در پی بهره کشی و سلطهگری هستند. گوسفندان، بهعنوان نماد مردم، در این نمایش قربانی این چرخهی قدرت و خیانت می شوند، اما در عین حال، مقاومت و آگاهی می ش جلودار و مه گل نشاندهنده ی امید به شکستن این چرخه است. جامعه خرافی نیز نقش محوری در ا ین نمایش دارند. از ابتدای داستان، طلسمی که گم شده است، عامل اصلی مشکلات معرفی می شود و باورهای خرافی مردم ایل بر تمام ی تصمیمات و اتفاقات سایه افکنده است.

این جامعه، به جای جستجوی حقیقت، با تکیه بر باورهای نادرست، خود را در چرخها ی از ترس و بی اعتمادی گرفتار کرده است. چوپان، که در ظاهر نماد اعتماد و امن یت است، به دلیل همین خرافات، توانسته است هویت واقعی خود به عنوان گرگ را پنهان کند. این امر نشان می دهد که قدرت و خیانت، چگونه در بستر خرافات میتوانند از د یدگاه جامعه پنهان بمانند و حقیقت قربان ی شود. عشق و اعتماد نیز از دیگر مضامین برجستهی ا ین اثر هستند. خیانت لال بهیگ، بازتابی از شکسته شدن اعتماد در روابط انسان ی و اجتماعی است که بر پایهی دروغ و سلطه شکل گرفته اند. عشق مه گل به چوپان نیز، در نهایت با آشکار شدن چهرهی واقعی او بهعنوان گرگ، به یک سراب تبدیل می شود. این شکستها، نمایانگر شکنندگی عشق و اعتماد در جامعهای هستند که در آن صداقت و حقیقت جای خود را به قدرتطلبی و خیانت دادهاند. در پایان باید به بازی خوب بازیگران معلول اشاره کرد که از نقاط برجستهی این نمای ش است.

این امر نه تنها به ن ظر می رسد چالشی بزرگ برای کارگردان بوده، بلکه باعث شده است مرز میان خطا و بازی برای مخاطب محو شود و نمایش تأثیرگذار ی بیشتری پیدا کند. بازی های باورپذیر و میزانسنهای منطبق با بازی بازیگران معلول نشان دهندهی توانمندی کارگردان در هدایت بازی گران و استفاده از تواناییهای آنهاست. در طراحی صحنه نیز با بهره گیری از عناصر ساده اما نمادین، مانند سنگچین ها و زنگوله ها، توانسته است فضایی بوم ی و مرتبط با محتوای نمایش را ایجاد کند. سنگچی ن ها که در فرهنگ بختیاری معانی مختلفی دارند که در نمایش بهعنوان مرز با تعابیر مختلف به کار رفته اند و بازتابی از باورهای عمیق مردم این منطقه هستند.

زنگوله های آویزان بزرگ در صجنه، با تأکی د بر موضوع چوپان ی و گله به خوبی در فضای داستان تنیده شده اند. موسیق ی زنده نیز با استفاده از سازهای ایرانی و نوای محلی بخت یاری ، به تأثیرگذاری احساسی نمایش افزوده است. صدای بانوی بخت یاری ، فضای بوم ی نمایش را تقویت کرده، انتقال معنا را سهل تر و مخاطب را عمیقاً درگیر کرده است. در پایان به نظر میرسد این نمایش توانسته با تلفیق داستانی بومی و مفاهیمی عمیق انسانی در بستر سورئال، ادای احترامی ژرف به زنان ایل بختیاری و فرهنگ آن داشته باشد.

دیدگاه نیوز را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید

امیر حیدری

سردبیر دیدگاه نیوز، بیش از 16 سال است که در زمینه های تخصصی طراحی، توسعه، بهینه سازی و سئوسازی وب فعالیت می کند. وی از سال ۱۳۸۷ فعالیت خبری خود را در حوزه اخبار تکنولوژی آغاز کرده و از سال ۱۳۹۳ در حوزه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی شروع به فعالیت مستمر خبری کرده است. وی عضو هیئت مدیره شرکت رایسام نیز می باشد.