گرانی سیگار تنها راهبرد موثر کاهش مصرف

به گفته مسئولان وزارت بهداشت، روند افزایشی مصرف دخانیات در آخرین مطالعه کشوری در گروه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال، نشان از افزایش ۹۰ درصدی مصرف میان زنان و ۳۴ درصدی در بین مردان دارد که بسیار خطرناک است. به غیر از کاستی‎های موجود در عرصه بازدارندگی فرهنگی و نبود قوانین بازدارنده آنچه سبب می‎شود، گرایش به مصرف سیگار پیش‎رونده باشد، قیمت نه چندان بالای آن در کشور است. به همین دلیل نظام سلامت تلاش می‌کند با افزایش قیمت محصولات دخانی کاهش مصرف ایجاد کند. کارشناسان این حوزه اعتقاد دارند، بالارفتن قیمت سیگار از طریق افزایش مالیات بر محصولات دخانی، یکی از روش‌های کاهش تقاضای سیگار است.

بسیاری از کشورها با موفقیت از سیاست‌های مالیاتی برای تنظیم قیمت سیگار استفاده می‌کنند و نتایج مطلوبی برای کاهش و کنترل مصرف سیگار به دست آورده‌اند. حالا خبرها حکایت از افزایش ۳۰ تا ۱۱۰ درصدی نرخ مالیات بر انواع محصولات دخانی در سال ۱۴۰۴ دارد.

بهزاد ولی‎زاده رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت با اشاره به تأثیر گرانی سیگار بر کاهش مصرف آن می‎گوید: «مستندات بسیاری در دنیا وجود دارد که گرانی محصولات دخانی می‎تواند راهبرد مناسبی برای کاهش تقاضای آن باشد. وقتی با افزایش مالیات قیمت تمام شده یک محصول بالا برود، مصرف کننده یا باید هزینه بیشتری برای استعمال پرداخت کند یا کاهش مصرف داشته باشد.

طبق آمار، افزایش هر ۱۰ درصد قیمت محصولات دخانی از طریق مالیات درکشورهای درحال توسعه، می‎تواند حدود ۵ درصدکاهش مصرف به همراه داشته باشد. سازمان بهداشت جهانی، میزان مؤثر مالیات را ۷۵درصد قیمت خرده فروشی اعلام کرده است. اگر افزایش نرخ‎های مالیاتی به حدی برسد که ۷۵ درصد قیمت خرده فروشی محصولات دخانی را شامل شود، می‎تواند تأثیر خوبی برکاهش مصرف بگذارد.»

۴۵ درصد مالیات در سال‌جاری

ولی‎زاده با اشاره به اینکه از سال ۱۴۰۰ هرساله ۵ درصد به نرخ مالیات دخانیات درکشور افزوده می‎شود، توضیح می‎دهد: «در سال‌جاری نرخ مالیات باید به ۴۵ درصد نشان ایرانی«محصولات داخلی» و ۶۰ درصد نشان بین‌المللی «محصولات خارجی» برسد. ناگفته نماند، محصولات دخانیات تولید داخل است و واردات نداریم. نرخ‎هایی که برای محصولات وارداتی ابلاغ شده، به علت ماهیت قانونگذاری است. در قانون هفتم توسعه افزایش سالانه در نظر گرفته شده است که در سال ۱۴۰۴ نرخ‎ها برای نشان بین‎المللی ۲۵ درصد مالیات و نرخ ایرانی ۱۵ درصد است. باتوجه به اینکه از قانون بودجه ۱۴۰۲، دو سال می‎گذرد، درسال‌جاری شاهد افزایش ۳۰ درصدی برای تولید داخل و ۵۰ درصد محصولات خارجی هستیم. »

وی در مورد افزایش قیمت تنباکو هم توضیح می‎دهد: «برای تولید داخل هر بسته ۵۰ گرمی تنباکو در سال ۱۴۰۲ بیست هزارتومان بود که با افزایش سالانه ۲۰ درصدی به ۴۰ درصد در سال‌جاری رسیده است. یعنی از ۲۰ هزار تومان به ازای هر بسته به ۲۸ هزار تومان رسیده است. در مورد تنباکوی وارداتی به ازای هر بسته ۳۵ هزار تومان بود که با افزایش ۵۵درصدی در سال‌جاری با گذشت دو سال به افزایش ۱۱۰ درصدی رسیده است که قیمت هر بسته ۷۳ هزارو ۵۰۰ تومان محاسبه می‎شود.»

کف قیمت دخانیات پایین است

اما سؤال مهم این است با توجه به پایین بودن اصل قیمت محصولات دخانی این افزایش چقدر می‎تواند درکاهش مصرف اثرگذار باشد؟ رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت در پاسخ می‎گوید: «همان‌طورکه گفتید، کف قیمتی محصولات دخانی بسیار پایین است، افزایش این مقدار از مالیات نمی‎تواند تأثیر مورد نظر حوزه سلامت را به دنبال داشته باشد. مگر اینکه اصلاح قیمتی محصولات دخانی را داشته باشیم همچنین با محصولات دخانی که به صورت قاچاق وارد کشور می‎شوند، برخورد جدی‎تری شود.»

به گفته ولی‎زاده، تولیدکنندگان محصولات دخانی ترفندهایی دارند که می‎تواند با وجود گرانی همه کالاهای مصرفی در سال‎های گذشته قیمت تمام شده دخانیات را پایین نگه دارند و اجازه ندهند، نوسانات افزایش مالیاتی روی افزایش قیمت محصولات دخانی اثرگذار باشد. همان طور که می‎بینید، قیمت دخانیات در سراسر کشور به صورت کنترل شده و یکدست است تا کاهش مصرف انجام نشود.

نخی فروشی سیگار معضلی برای کاهش مصرف

ممنوعیت فروش محصولات دخانی به افراد زیر ۱۸ سال و فروش توسط این افراد در قانون جامع کنترل و مبارزه ملی با دخانیات وضع شده بود، اما در اصلاحیه قانون این بخش به قانون حفاظت از کودکان و نوجوانان رفت و مبلغ جریمه برای تخلفات آن حدود ۱۰ میلیون تومان است. رئیس دبیرخانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت در رابطه با مؤثر نبودن این قوانین و جریمه‎ها می‎گوید: «مشکل شناسایی تخلف در زمان وقوع تخلف در مراکز فروش دخانیات است چرا که سیستم بازرسی ما به صورت سنتی عمل می‎کند و یکی از تقاضاهای ما این است که مراکز فروش محصولات دخانی تحت کنترل آنلاین و برخط باشند. همچنین باید جلوی فروش سیگار به صورت نخی گرفته شود. نخی فروشی سیگار سبب می‎شود سیاست افزایش مالیات بی‎اثر باشد. وقتی فرد نمی‎تواند یک بسته بخرد با خرید نخی سیگار نیازش به دود را برطرف می‎کند.»

از نظرکارشناسان سیگار و محصولات دخانی دروازه ورود به سمت مصرف مواد مخدر است، ولی‎زاده در این‎باره می‎گوید: «شاید همه افراد سیگاری اعتیاد به مواد مخدر نداشته باشند، اما قطعاً همه مصرف کنندگان مواد مخدر اعتیاد را از سیگار شروع کرده‌اند.»

مالیات بر دخانیات مؤثر است، اگر

دکتر فرشید رضایی، سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت وزارت بهداشت در مورد مافیای سیگار و تبلیغات گسترده در کشور برای مصرف سیگارو قلیان می‎گوید: «درکنار زندگی به ظاهر آرام شهری، وقتی وارد بیمارستان می‎شویم، می‎بینیم مراکزدرمانی پرشده از جوانان و سالمندانی که با بیماری‎های قلبی، قطع عضو، سرطان‎های مختلف و مشکلات عروقی که به‌دنبال مصرف دخانیات (با دود و بی‎دود) گرفتار آن شده‎اند و حالا با عوارض آن دست و پنجه نرم می‎کنند. بسیاری از این بیماران همان افرادی هستند که در دام تبلیغات دروغین گرفتار شده‌اند. در دنیا سیگار و مواد دخانی و مافیای تبلیغات آن با چالش‌های اساسی مواجه هستند.

اما آیا با وجود دست‎‌های پنهان و ترسناک مافیای سیگار، شانسی برای نسل جوان و زندگی سالم آینده وجود دارد؟ سال‎هاست شعار هفته دخانیات بر این موضوع تمرکز کرده که چگونه سودجویان با ابزار پول و قدرت و علم (علم بدون تزکیه) آینده‎ جوانان را در خطر انداخته‎اند؟!»

سیگار بدون دود، دروغی بزرگ

چندسالی است، سیگارهایی با عنوان بدون دود و عوارض در جامعه تبلیغ و از سوی جوانان مصرف می‎شود اما نه تنها بدون عوارض نیستند، بلکه به گفته کارشناسان عوارض‌شان دوچندان دخانیات معمول است. دکتررضایی در این‎باره می‎گوید: «در سال‎های اخیر تلاش‎های خزنده‎ای در حال انجام است که نتیجه‎ آن تبلیغ گسترده سیگار کشیدن و فروش دخانیات سمی بدون دود در کشور است.

دخانیات جدید با حذف دود و تبلیغ گسترده، سعی دارند جامعه را فریب بدهند تا همه بویژه والدین باور کنند، سیگار الکترونیک چون دود ندارد، پس ضرر هم ندارد و این دروغی بزرگ در روز روشن است. به‎رغم اینکه در قانون، تبلیغ دخانیات جرم و ممنوع است اما ظاهراً در نهادهای مربوطه، عزمی برای نجات جامعه از ا ین دخانیات مرگ‎آور، آن‌گونه که باید و شاید وجود ندارد.»

افزایش مالیات، مؤثر بر کاهش مصرف سیگار

کافی است، سری به فروشگاه‎ها یا تفرجگاه‎های پرتردد و معروف بزنید، ببینید با رنگ و لعاب، به چه راحتی سیگارهای الکترونیک را می‎فروشند. دکتررضایی با اشاره به بی‎خبری والدین از معایب سیگارهای الکترونیک توضیح می‎دهد: «با وجود هشدارهایی که حوزه سلامت بارها در مورد معایب دخانیات الکترونیک داده، اما هنوز افراد نمی‎دانند، ویپ فرزندشان را به سمت مرگ هُل می‎دهد، به همین دلیل در مقابل کودکان معصوم دخانیات مصرف می‌کنند. قلیان که روزی به زبان آوردن نامش کراهت و شرم داشت، امروزه در بسیاری از رستوران‎ها و کافه‎ها روی میز مشتری قرار می‎گیرد و در فضای بسته، همه مشتریان دیگر را هم مسموم می‎کنند.

سال‎های گذشته تلاش‎های بسیاری در جهان انجام شده که یا سیگار و دخانیات در دنیا وجود نداشته باشد یا اگر هست در حداقل ممکن تولید شود و همزمان کارهایی برای کاهش عوارض گسترده‎ آن انجام شود. متأسفانه ریشه کنی دخانیات با توجه به مافیای پنهان و پیچیده‎ آن تاکنون امکان‌پذیر نبوده، اما برای کاهش مصرف و به حداقل رساندن عوارض آن در جامعه اقداماتی انجام شده و شواهد جهانی می‎گوید هیچ کاری به اندازه‎ افزایش مالیات سنگین بر دخانیات و سخت کردن دسترسی به آن مؤثر نبوده است.»