فعالان اجتماعی و محیط زیست نسبت به پیامدهای خشک شدن چشمه کوهرنگ در چهارمحال و بختیاری هشدار می‌دهند

کوچ ناگزیر همسایگان کوهرنگ

چشمه کوهرنگ خشک شد.

این خبر تلخ و کوتاه معانی بسیاری دارد و از زوایای مختلفی می‌شود دلایل، آثار و تبعات آنرا بررسی کرد. ذخایر برفی زردکوه چند سالی است کاهش پیدا کرده، کاهش بارش‌ها هم مزید بر علت شد تا امسال چشمه‌ای که برای ایل بختیاری نماد بخشش است، خشک شود. اما تنها خست آسمان و ذوب زودتر از موعد برف‌های زردکوه نیست که این چشمه کهن را در این منطقه خشکانده است.

مدیریت منابع آب در طول دهه‌های اخیر در این اتفاق بی تاثیر نبوده است. چندی پیش در پی انفجارهای متعددی که برای ساخت تونل سوم کوهرنگ در منطقه صورت گرفت، چشمه مروارید خشک شد و حالا در سال خشکسالی و در شرایطی که جهان نگران گرم شدن زمین است، چشمه بخشنده کوهرنگ هم خشک شده است. دلایل متعددی برای خشک شدن این چشمه بیان می‌شود، اما علت این خشک شدن هر چه باشد، بهای آنرا کوهرنگی‌ها با کوچ اجباری به حاشیه اصفهان و عسلویه و مناطق دیگر می‌پردازند. خشکیدن این چشمه اگر دست در دست بی‌تدبیری مدیران بگذارد، می‌تواند کوهرنگ و روستاهای اطراف آن را ظرف چند سال خالی از سکنه کند. این شاید همان اتفاقی باشد که ساز محزون بختیاری‌ها در کنار چشمه خشکیده کوهرنگ، برای وقوع آن سوگواری می‌کند.

«چشمه کوهرنگ برای ایل بختیاری نماد بخشش است. چرا که آب مورد نیاز ۴ استان اطراف خود را تامین می‌کند» اسحاق کریمیان کارشناس ارشد آب و یکی از اهالی کوهرنگ، این را می‌گوید و تاکید می‌کند که بختیاری‌ها نمادهای بسیاری در فرهنگ خود دارد که برای آنها بسیار محترم است، چشمه کوهرنگ یکی از این نمادهاست. چند روزی است که خروجی آب این چشمه به شکل بی‌سابقه‌ای کاهش پیدا کرده است. به همین دلیل هم مردان چوقا پوش در کنار این چشمه همراه نوای محزون ساز شدند. سازی که گویی نه تنها برای خشک‌شدن چشمه بخشنده کوهرنگ، که برای تمام روزهایی که از پس این اتفاق بر مردم این دیار خواهد گذشت سوگواری می‌کند. کوهرنگی‌ها در سرچشمه تشنه‌اند.

در سرچشمه رودهای بزرگی که روزگاری خوزستان و اصفهان و یزد را سیراب می‌کرد، حالا هم آن استان‌ها تشنه‌اند و هم سرچشمه خشک شده است. همت بدری فرد؛ خبرنگار و یکی از اهالی منطقه کوهرنگ در خصوص علت خشک شدن چشمه می‌گوید: «دو مسئله بسیار مهم در کوهرنگ وجود دارد. یکی انتقال آب است که از دلایل مهم بروز مشکلات آب در منطقه است، یکی هم موضوع گرم شدن زمین. امسال خشک شدن چشمه کوهرنگ در حال حاضر ارتباط چندانی به پروژه انتقال آب ندارد و بیشتر متاثر از گرم شدن و کاهش ذخایر برف در زردکوه است».

بدری فرد به یکی از جاذبه‌های گردشگری منطقه اشاره کرده و از غار یخی می‌گوید، غاری که وضعیت آن نشان دهنده وخامت اوضاع منابع آب منطقه است: «سال‌های گذشته تا اواخر اردیبهشت ماه در ارتفاعات کوهرنگ برف داشتیم اما امسال بارش‌ها در بهمن ماه تمام شد و تا فروردین نه کوه سفید شد و نه بارشی داشتیم. اگر شرایط اینطور ادامه پیدا کند، کمی برف و گرمای هوا باعث می‌شود تا چند سال آینده چیزی به نام غار یخی در منطقه نداشته باشیم. مهم‌ترین دلیل این اتفاق تغییر اقلیم و گرم شدن زمین است.

قبلا زردکوه بختیاری تابستان و بهار ذخیره برف داشت. یخچال‌های زیادی در زردکوه بود که آب را ذخیره می‌کرد. من دو هفته پیش برای کوهنوردی رفته بودم، دیدم از یخچال‌هایی که سال‌های گذشته وجود داشتند، اثری نمانده است. اگر بگوییم ذخیره برف در زردکوه بختیاری صفر است گزاف نگفته‌ایم. فقط در محدوده غار یخی کمی برف ذخیره باقی مانده است» بدری فرد با اشاره به اینکه این اتفاق گاهی در فصل پاییز می‌افتاد و میزان خروجی آب چشمه کم می‌شد، می‌گوید: «چشمه کاملا خشک نشده است، اما خروجی آن به شکل بی‌سابقه‌ای کاهش پیدا کرده است.

آبشاری که از چشمه جاری بود و بسیاری کوهرنگ را با آن آبشار می‌شناختند، به دلیل کاهش میزان خروجی آب خشک شده است» البته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب چهارمحال‌وبختیاری چند روز پیش با اشاره به کاهش شدید آبدهی چشمه کوهرنگ اعلام کرده بود: «آبدهی چشمه ۴۰۰ لیتر بر ثانیه است که تمامی آن وارد خط انتقال آب به شهرکرد می‌شود و جریان چشمه به طور کامل خشک شده است» خشک شدن چشمه کوهرنگ از این منظر مهم است که کوهرنگ سرچشمه رودهای جاری مهمی در چهار استان است. خشک شدن سرچشمه این رودها به معنای وخامت وضعیت آب در این استان‌هاست. استان چهار محال و بختیاری روزگاری ۱۱ درصد و شهرستان کوهرنگ ۸ درصد آب کشور را تامین می‌کرد و به گفته بدری فرد در حال حاضر ۷۵ روستای این منطقه با تانکر آب‌رسانی می‌شود.
هر چند سال جاری سال کم‌آب و کم‌بارشی در کل کشور بود، اما بحران آب که مردم در مناطق مختلف با آن دست به گریبان هستند، تنها ریشه در این کم‌بارشی ندارد. همت بدری فرد به حدود ۴ سال پیش برمی‌گردد و می‌گوید: «برای ساخت سد تونل سوم کوهرنگ بیش از چهار هزار انفجار انجام شد و به واسطه این انفجارها یکی از بزرگترین چشمه‌های منطقه به نام چشمه مروارید کاملا خشک شد. چشمه‌ای که آب مورد نیاز بیش از ۶۰ روستا را تامین می‌کرد، به واسطه همین انفجارها و ساخت تونل ۲۴ کیلومتری کوهرنگ خشک شد» موضوعی که زمینه‌ساز مهاجرت مردم این منطقه به حاشیه شهرهایی مثل اصفهان شد. ساخت سد تونل سوم کوهرنگ باعث تخلیه ۹ روستای منطقه شد که در پی آبگیری سد زیر آب می‌روند.

بدری فرد می‌گوید: «شاید در حال حاضر کسی متوجه تبعات انجام این پروژه‌ها نباشد، اما در بلند مدت این اقدامات تاثیر وحشتناکی در شهرستان کوهرنگ دارند. اگر این شرایط ادامه داشته باشد ظرف ۵-۶ سال شهرستان کوهرنگ تخلیه می‌شود. مردم نه آب دارند و نه زمین، هر چند نجابت مردم مانع از این است که اعتراضی کنند، اما معیشت آنها وابسته به آب است» بدری فرد از جوانان همشهری خود می‌گوید که برای کارگری به عسلویه می‌روند و تن به سخت‌ترین کارها در شرایط دشوار می‌دهند، از آمار بالای قربانیان حوادث در عسلویه می‌گوید و اینکه جان و سلامت همشهریانش قربانی نان می‌شود، چون در شهر خود امکانی برای اشتغال ندارند.
زمین برای بختیاری‌ها بسیار محترم است. کم پیش می‌آید کسی زمین خود را بفروشد. زمین آبا و اجدادی برای این مردم عزیز است. اما وقتی آبی نباشد، زمین به چه کار می‌آید؟ همین آب باقی مانده و کم جان را هم قرار است راهی فلات مرکزی شود: «اگر تونل بهشت آباد افتتاح شود چهار محال و بختیاری تبدیل به یک ویرانه متروک می‌شود»
کریمیان؛ خشکی چشمه کوهرنگ را نتیجه دو عامل انسانی و طبیعی می‌داند: «گرمایش زمین علت اصلی خشکی چشمه کوهرنگ است. این پدیده باعث شده یخچال‌های منطقه از بین بروند و چشمه کم آب شود. » چشمه‌ای که به گفته کریمیان روزگاری ۲۵ هزار لیتر در ثانیه آبدهی داشت، امروز میزان خروجی آن به کمتر از ۲۰۰ لیتر رسیده است و کسی نمی‌تواند پیش‌بینی کند که با تداوم این شرایط چشمه تا چه زمانی دوام خواهد آورد» این در شرایطی است که به گفته کریمیان راهکار جایگزینی برای تامین آب شرب مردم منطقه در نظر گرفته نشده است.
هر چند کریمیان عامل اصلی خشک شدن چشمه کوهرنگ را گرمایش زمین می‌داند و معتقد است انجام پروژه‌های انتقال آب و سد‌سازی این روند را تشدید کرده است، اما تاکید می‌کند: «من از کسانی هستم که خشک شدن چشمه کوهرنگ را تا حد زیادی مرتبط با ساخت تونل‌های سه گانه کوهرنگ می‌دانم، اما این موضوعی نیست که به راحتی بتوان در مورد آن اظهار نظر کرد و یک بحث علمی است که نیاز به کار کارشناسی و دقیق دارد تا علت اصلی آن مشخص شود».

کریمیان درباره تبعات اجتماعی خشک شدن چشمه کوهرنگ می‌گوید: «دلیل عمده مهاجرت‌ها از شهرستان کوهرنگ تامین معاش است. مشکلات معیشتی مردم این منطقه به دلیل ایجاد محدودیت در برداشت آب ایجاد شده است. به طور میانگین از هر ۵ شغل ۴ شغل وابسته به آب است تا آبی وجود نداشته باشد شغلی به وجود نمی‌آید. بر اساس مصوبه سال ۱۳۹۲ شورای عالی آب، برداشت آب و بارگذاری بر رودخانه‌های این منطقه ممنوع است.

در نتیجه مردم برای تامین معاش خود ناگزیر به مهاجرت به استانهای مجاور هستند» بر اساس آخرین آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران، استان‌هایی که بالاترین نرخ بیکاری را به خود اختصاص داده‌اند به ترتیب آذربایجان غربی با ۱۴٫۷ درصد، چهارمحال و بختیاری با ۱۳٫۴ درصد و یزد با حدود ۱۳٫۵ درصد هستند. این گزارش نبود صنایع بزرگ و تعطیلی کشاورزی‌ به دلیل نبود آب را از جمله دلایلی دانسته که در آمار بیکاری در این استان سهم دارند.

چندی پیش نماینده مردم کوهرنگ در مجلس هم اعلام کرده بود: «از ابتدای مطرح شدن تونل سوم متخصصان و کارشناسان نسبت به عواقب و خطرات ناشی از ساخت این تونل هشدار دادند بی‌توجهی‌ها باعث خشکی قنات‌ها و چشمه‌های منطقه و مهاجرت دسته جمعی مردم شد» کریمیان معتقد است برخی اسناد بالادستی و مصوبات بدون در نظر گرفتن شرایط مردم منطقه تصویب و ابلاغ می‌شوند و همین موضوع مردمی که در بالادست ساکن هستند را با چالش‌های جدی روبه‌رو می‌کند.
او به این مسئله که وزارت نیرو با آب فروشی حقوق کارمندان خود را پرداخت می‌کند اشاره کرده و می‌گوید: «آب را به کسی می‌فروشند که بیشترین پول را بپردازد و مبلغ فروش این آب راحت‌تر وصول شود. کشاورز که پولی ندارد تا در قبال آب بپردازد. وضعیت آب شرب هم که مشخص است. محیط زیست هم که پول ندارد. در نهایت چه کسی پول نقد دارد؟ صنایع. در نتیجه شاهد هستیم که وزارت نیرو بده بستان‌هایی با صنایع دارد.

در سال بالغ بر یک میلیارد مترمکعب آب از چهارمحال‌وبختیاری به سمت فلات مرکزی منتقل می‌شود. ارزش افزوده این میزان را محاسبه کنید ۲۵ هزار میلیارد تومان می‌شود» این آب در غالب موارد سهم صنایع می‌شود. همین است که هم سرچشمه تشنه است و هم مقصد کم‌آب. با این‌همه باز هم دولت به دنبال اجرای طرح‌های انتقال آب است.

دیدگاه نیوز را در شبکه های اجتماعی دنبال کنید

امیر حیدری

سردبیر دیدگاه نیوز، بیش از 16 سال است که در زمینه های تخصصی طراحی، توسعه، بهینه سازی و سئوسازی وب فعالیت می کند. وی از سال ۱۳۸۷ فعالیت خبری خود را در حوزه اخبار تکنولوژی آغاز کرده و از سال ۱۳۹۳ در حوزه های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی شروع به فعالیت مستمر خبری کرده است. وی عضو هیئت مدیره شرکت رایسام نیز می باشد.