طرح نجات بخش جنگل‌های شمال، ۱۰ سال در کش و قوس تهیه و تدوین

به گزارش دیدگاه نیوز، تهیه طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال برای آنکه که این اکوسیستم زنده بیشتر از وضعیت موجود از مشکلات متعدد زمین لغزه، آتش سوزی، قاچاق چوب، معدن کاوی، جنگل خواری، ساخت و سازها، زباله ها و دهها مورد تهدید و تصرف و تخریب دیگر آسیب نبیند، ضرورت دارد هرچه زودتر تهیه و اجرایی شود و بر دغدغه های موجود بکاهد.

کنشگران حوزه محیط زیست و جنگل معتقدند اگر چه دولت وفاق چهاردهم میراث دار طرح های نیمه تمام ادوار گذشته است اما در این مورد خاص انتظار است با توجه ویژه به جنگل های شمال، این طرح ملی و مهم را اجرایی کند تا کارنامه ای درخشانی از خود بر جای بگذارد.

سوالی که در اذهان عمومی جامعه مطرح است این که تهیه این طرح می بایست در ادوار گذشته در اولویت برنامه کلان کشوری قرار می گرفت حال چرا تاکنون تهیه نشده جای تامل است؟ آیا حفاظت از این میراث طبیعی و ریه های سرزمین ایران برای مدیریت های مربوط ادوار گذشته مهم نبوده است؟ جنگل های شمال همچنان با تهدید، تخریب و تصرف روبرو است چرا کسی به فکر آن نیست، تهیه طرح یادشده راه نجات این عرصه های ملی است و قوای سه گانه باید برای شتاب بخشی این امر مهم اقدام فوری انجام دهند. چرا نظام برنامه ریزی کشور تاکنون در خصوص ابرچالش های محیط زیست و جنگل کشور حساسیت ویژه نشان نداده است؟ طرحی که به گفته کنشگران حوزه جنگل اهمیت آن از نان شب کمتر نیست و مهمتر این که تاخیر حدود ۱۰ ساله تهیه این طرح ملی را در عصر مدیریت دانایی و آگاهی انسان چه توجیه ای می شود کرد؟

طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال آنقدر مهم است که نمایندگان مجلس باید برای رفع موانع آن جلسات ویژه در نظر بگیرند چرا که نگرانی های روز افزون تخریب و تصرف آن به یکی از ابرچالش های کشور تبدیل شده است. این سرمایه های ملی و جهانی را باید با چنگ و دندان حفظ کرد تا در تاریخ ایران زمین مورد نقد آیندگان قرار نگیریم. مردم می گویند همه نهادهای تاثیرگذار مربوط در دولت چهاردهم باید برای اتمام این طرح نجات بخش جنگل های شمال بسیج شوند تا روز برسد که دیگر خبری از قتل عام درختان یا آتش سوزی و هرگونه تهدید و تخریب و تصرف این عرصه ها را در رسانه ها نخوانیم و نشنویم.

همه می دانیم که ارزش جنگل های شمال قابل مبادله با جنگل های دنیا نیست و بسیار با ارزش بوده که علاوه بر موارد مهم دیگر فقط جذب اکسیژن و کربن و گرد و غبار و آب از جمله شاخص های این عرصه ها است به طوری که هر هکتار جنگل به طور متوسط حدود هزار و ۵۰۰ متر معکب آب را در سال ذخیره می کنند پس این ریه های سرزمین کهن ایران را باید حفظ کنیم.

همچنین با توجه به سکونت جمعیت زیاد در ضلع جنوبی و شمالی کوه های البرز، حفاظت و حراست این عرصه ها را بیش از پیش ضروری می سازد و همگان به ویژه نهادهای مربوط در حفظ و حراست آن بیش از پیش بکوشند و یا در نهادینه سازی فرهنگ حفاظت آن در جامعه تلاش ویژه ای صورت گیرد.

جنگل‌های شمال یا هیرکانی با افزون بر ۲ میلیون هکتار وسعت از آستارا در شمال استان گیلان شروع می شود و تا گُلی‌داغ در شرق استان گلستان به طول تقریبی ۸۰۰ کیلومتر و عرض ۲۰ تا ۷۰ کیلومتر پراکنش دارد. بخشی کوچکی از جنگل‌های هیرکانی هم معادل ۲۰ هزار هکتار در کشور آذربایجان قرار دارد.

قدمت جنگل های شمال ایران به حدود ۳۰ تا ۴۰ میلیون سال قبل بر می گردد و دارای ۹۰ گونه درختی و ۲۱۱ گونه درختچه ای و هزار و ۵۵۸ گونه علفی و بوته ای است، مساحت این عرصه ها در حدود یک درصد جنگل های اروپاست ولی تعداد گونه های آن ۱۶ درصد گونه های موجود در کل قاره اروپا است.
این مقایسه ها نشان می دهد جنگل های هیرکانی در شمال ایران با وجود مساحت کم، تنوع گونه ای بسیار زیادی دارد و از این نظر و به دلیل تنوع زیستی و گستردگی ذخایر ژنتیکی، شایسته حفاظت و حراست و تحقیقات بیشتری است و انتظار جدی است که دولت وفاق گام های اساسی برای رفع موانع فراروی طرح مدیریت پایدار بردارد و به تهدیدهای آن پایان دهد.

به تاکید صاحبنظران امر در صورت اجرای طرح مدیریت پایدار همه نیازهای مربوط از حفاظت و احیا گرفته تا سایر بهره برداری علمی مدنظر اعم از گردشگری، اقتصادی و علمی در این عرصه های طبیعی تامین خواهد شد.

قانون تنفس جنگل از اواخر سال ۹۵ به اجرا درآمد و از سال ۹۸ هم با اتمام قرارداد تمامی شرکت های فعال بهره بردار، هرگونه بهره‌برداری تجاری و صنعتی از چوب جنگل های کشور ممنوع شده است و طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال تاکنون به گفته کارشناسان به دلایلی از جمله مشکل اعتباری و اطلاع رسانی ناقص برای مسوولان منطقه ای و مانع تراشی توسط عده ای به سرانجام نرسیده است.

با عملیاتی شدن این طرح ملی به طور قطع با کاربری های در نظر گرفته در بخش های معتدد آن، زندگی مردم مناطق جنوبی و شمالی آن و حتی اقتصاد استان های شمال کشور متحول خواهد شد.

پس از گذشت این همه سال، دست اندارکاران امر می گویند این طرح با توجه به چالش های اعتباری، کمبود لجستکی و نیروی انسانی حداقل به حدود پنج سال زمان نیاز دارد که این تاخیر بر نگرانی های جنگل های شمال افزوده به طوری که عده ای معتقدند با ادامه تهدیدهای موجود باید فاتحه این ریه های کشور را خواند و داستان جنگل های شمال را باید در کتاب ها خواند و آنگاه به قول آن شاعر ” حیف هرگز قابل تکرار نیست”.

بنا به گفته مسوولان امر در مرحله اول تهیه طرح مدیریت پایدار مشخص شد که هر منطقه جنگلی چه ظرفیتی دارد و کدام مناطق برای گردشگری یا جنگلداری و یا حفاظتی مناسب است.

در مرحله دوم این طرح، افزون بر ۱۳۰ نفر از کارشناسان کارآمد وارد جنگل شدند تا مکانی که برای جنگلداری برنامه ریزی شده چه کار باید کرد و یا برای گردشگری مناسب بوده چه برنامه داشته باشند.

مسوولان امر می گویند برای تهیه طرح‌ مدیریت پایدار جنگل های شمال از تمام توان کشور استفاده شده که در این مسیر علاوه بر توان کارشناسی منابع طبیعی کشور از کمک شرکت‌های خصوصی، دانشگاه‌های شمال و مراکز تحقیقاتی بهره گرفته شده است.

جنگل شمال از نظر گونه ها و زمین شناسی در دنیا بی نظیر است و به لحاظ ژنتیکی هم بسیار اهمیت دارد به گفته مسوولان امر همه تلاش های سازمان منابع طبیعی این است که طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال را هرچه زودتر به سرانجام برساند، انتظار است با حمایت دولت وفاق چهاردهم این طرح در اولویت برنامه ریزان امور قرار گیرد و ضمن تامین نیازهای آن، هرچه زودتر اجرایی شود.

طرح نجاب بخش جنگل های شمال

در این پیوند، کارشناس ارشد جنگل و کنشگر حوزه محیط زیست در مازندران معتقد است برای جلوگیری از آسیب های فراروی جنگل نظیر تصرف، تخریب و هر گونه تهدید آتش سوزی، قاچاق چوب، جنگل خواری و معدن کاوی ضروری است دولت وفاق در این مورد به صورت ویژه همتی بکند تا طرح مدیریت پایدار جنگل های شمال اجرایی شود.

مهرداد رضاپور در گفت و گو با خبرنگار دیدگاه نیوز افزود : اجرای این طرح ملی مهم در زمان حاضر برای مسوولان کلان کشوری باید در اولویت امور قرار گیرد که با اجرایی شدن آن می توان گفت از پیامدهای یک ابرچالش کشور جلوگیری خواهد شد و بیشتر خسران نبینیم.

وی با بیان اینکه طرح ممنوعیت برداشت چوب از جنگل های شمال در سال ۱۳۹۵ مطرح و از ۱۳۹۶ اجرایی شد، اضافه کرد: در دهه ۹۰ نگاه به جنگل های شمال یک نگاه اکولوژیکی بود و طرح ممنوعیت برداشت چوب از این عرصه ها اجرا شد و یکی از طرح های بسیار مهم پس از ممنوعیت برداشت چوب، طرح مدیریت پایدار منابع طبیعی منطقه هیرکانی بوده که مهم ترین اهداف آن عملیاتی کردن اصول آمایش سرزمینی است.

این کارشناس ارشد منابع طبیعی تصریح کرد : انتظار است دولت چهاردهم که عزمش را برای رفع چالش های کشور جزم کرده در مورد جنگل های شمال ایران نیز تدابیر ویژه ای بیندیشد تا با اجرایی کردن این طرح نامی ماندگار از خود بر جای بگذارد چرا که حفاظت از این شناسنامه طبیعی کشور با توجه به پیامدهای تغییرات اقیلم ضرورتی است اجتناب ناپذیر.

استان مازندران دارای بیش از یک میلیون هکتار عرصه جنگلی معادل ۵۳ درصد کل جنگل‌های شمال کشور است، در حالی که ۲ استان دیگر شمالی گلستان و گیلان فقط ۴۷ درصد از وسعت جنگلی شمال کشور دارند به طوری که از ۱۲ لکه جغرافیایی ثبت شده در میراث جهانی یونسکو ۶ لکه مربوط به مازندران است.

ضرورت تمرکز دولت وفاق به جنگل و مرتع و محیط زیست

رضاپور با بیان که قرار بود طرح‌ مدیریت پایدار بعد از ۱۳۹۶ با توقف طرح برداشت چوب از این عرصه شروع بشود که تاکنون نشده است، گفت : مسوولان این ادوار باید پاسخگوی اجرایی نشدن آن باشند و پذیرفتنی نیست طرحی به این مهمی سالها تهیه نشده باشد این در حالی است که کشور در حوزه محیط زیست و جنگل با چالش های اساسی روبرو است.

وی با تاکید بر این که برنامه ریزان کلان کشور به ویژه رسانه ها باید در شرایط کنونی آب و هوایی فلات ایران بیش از پیش روی مباحث محیط زیست و جنگل متمرکز شوند، گفت : در عصر دانایی و مدیریت های علمی پذیرفتنی نیست که محیط زیست و جنگل و مرتع یک کشور به آسانی نابود شود، آنچه که مردم از این بحش ها می بینند فقط نگرانی است و دغدغه است، رسانه ها هر روز از گرفتارهای این حوزه خبر انتشار می دهند، در چهار دهه اخیر خبر امیدوار کننده ای از جنگل و محیط زیست ایران نشیدیم، انشاالله دولت وفاق به این چالش ها پایان دهد که انتظار همین است.

جنگل های شمال دارای ظرفیت های ملی و بین المللی است

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران – نوشهر ابراز امیدواری کرد با اجرای کامل طرح تنفس جنگل های شمال و در پی آن به سرانجام رسیدن مدیریت پایدار این عرصه های طبیعی بتوان به بهترین، شکل از جنگل های هیرکانی خزری بهره ببریم.

مهرداد خزایی پول در گفت و گو با دیدگاه نیوز با بیان این که جنگل های هیرکانی دارای ظرفیت ملی و بین المللی است، افزود : جنگل‌های هیرکانی باقی‌مانده از دوران سوم زمین‌شناسی است که یکی از جنگل‌های باارزشی به‌شمار می‌رود که به لحاظ وجود درختان ارزشمند و گونه‌های باارزشی که در تمام دنیا بی‌نظیر بوده و مورد شناخت و توجه همه جهانیان قرار گرفته است.

وی تصریح کرد : در حوزه این اداره کل حدود ۶۴۰ هزار هکتار عرصه داریم که از این میزان ۳۱۵ هزار هکتار آن جنگل و ۱۹۷هزار هکتار آن مرتع است.

مدیرکل منابع‌طبیعی و آبخیزداری مازندران – منطقه نوشهر بیان کرد: در سال های اخیر پس از اجرای طرح تنفس جنگل اقدام خوبی با عنوان مدیریت پایدار در جنگل‌های شمال صورت گرفته است که در واقع بعد از تعطیلی بهره‌برداری از جنگل‌های شمال کشور با اجرای طرح مدیریت ما به دنبال نوعی آمایش در جنگل‌های هیرکانی هستیم.

خزایی پول اضافه کرد: در مدیریت پایدار هدف نزدیکی بین بخش اجتماعی و اقتصادی دامداران و خانوارهایی است با این رویکرد نیازهایی همه افراد در کنار جنگل زندگی می‌کنند شناخته شده باشد و در مطالعات فنی مورد استفاده و بهره‌برداری قرار گیرد.

اتفاقات بعد از اجرای طرح مدیریت پایدار امیدوارکننده است

وی گفت : اولین گام در این راستا مطالعات اجتماعی اقتصادی است که با قراردادی که با بخش خصوصی و مشاوران منعقد شد، درحال اجرا است و نتایج بسیار خوبی عاید شد که امیدواریم در آینده‌ای نزدیک با اتفاقاتی که در راستای مدیریت پایدار در جنگل‌های شمال قرار است بیفتد، مناطق را بتوانیم نوع بهره‌برداری از جنگل‌ها را در قالب معیشتی، تفرجگاهی، طبیعت‌گردی به‌صورت اکولوژیک اقتصادی درواقع نوعی آمایش سرزمین را داشته باشیم.

در این پیوند، معاون امور جنگل سازمان منابع‌ طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: تدوین طرح مدیریت پایدار (طرح جایگزین) جنگل‌های شمال در صورت استفاده از تمام ظرفیت ها، حدود پنج سال به طول خواهد انجامید.

نقی شعبانیان افزود: ما برای ۱۹ حوضه آبخیز جنگل های شمال کار را شروع کردیم و تهیه طرح برای هر حوزه ۲ سال طول می‌کشد. سال ۹۶ که طرح‌های جنگلداری متوقف شد، قرار بود طرح‌های مدیریت پایدار تهیه بشود که نشد.

وی خاطرنشان کرد: اگر همه ظرفیت های خود را با همین وضع موجود به کار بگیریم، برای ۱۰۴ حوضه آبخیز عرصه های شمال بر اساس دستورالعملی که وجود دارد، تهیه این طرح حدود پنج سال طول خواهد کشید.

شعبانیان تصریح کرد: مهمترین دلیلش شاید بحث اعتباری بود اما در این رابطه کم توجهی هم شده است، ترکیبی از کمبود منابع و بی‌توجهی باعث شده است که ۶ سال از تصویب قانون توقف بهره‌برداری در جنگل‌های شمال بگذرد اما طرح جایگزین آماده نشده است.

وی با اشاره به اقدامات انجام شده برای تدوین طرح جایگزین یادآور شد: تاکنون طرح نیمه تفضیلی آماده شده است. طرح نیمه تفضیلی فقط بر اساس توان اکولوژیکی، پهنه‌بندی عرصه را مشخص کرده و تعیین می‌کند که یک عرصه برای حفاظت، گردشگری و… مناسب است. با تکمیل طرح نیمه تفضیلی اطلاعات خوبی در اختیار ما قرار گرفت.

معاون امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی بیان کرد: در طرح تفضیلی، بر اساس کاربری که برای عرصه تعریف شده است، باید برنامه ارائه شود و سخت‌ترین قسمت کار مربوط به تدوین این طرح است.

شعبانیان با تاکید بر اینکه اکنون برای تدوین طرح‌های مدیریت پایدار جنگل از تمام توان کشور استفاده می‌شود، افزود: در این مسیر از کمک شرکت‌های خصوصی، دانشگاه‌های شمال و مراکز تحقیقاتی بهره می‌بریم. بخشی از توان کارشناسی سازمان منابع‌طبیعی نیز در خدمت این طرح قرار گرفته است.

لزوم تامین اعتبار

معاون امور جنگل سازمان منابع‌طبیعی ادامه داد: شال گذشته برای ۱۹ حوضه تهیه طرح آغاز شده و در سال جاری تدوین طرح برای ۲۵ حوضه آبخیز در دستور کار قرار گرفته است و بر اساس برنامه‌ریزی انجام شده، اعتبار موردنیاز برای تدوین طرح در ۱۹ حوضه آبخیز از محل درآمدهای اختصاصی که در سازمان وجود داشت تامین شد.

وی اظهار کرد: اگر به هر دلیلی هزینه طرح تامین نشود، تدوین طرح مدیریت پایدار محقق نخواهد شد.

بر اساس اسناد موجود این طرح در سه مرحله تعریف شده که مرحله اول آن به طور تقریبی به اتمام رسیده و گام دوم آن در مراحل ابتدایی قرار دارد، برای اجرای آن از توان سه بخش استفاده شده که بخشی از آن را سازمان جنگل‌ها به صورت امانی اجرایی می‌کند و دربخش‌های دیگر از دانشگاه‌ها و شرکت‌های توانمند کمک گرفته شده است.

محور اصلی این طرح‌ مهم به گفته مسوولان امر بهره برداری از چوب جنگل‌ها نیست و بیشتر بر استفاده‌های دیگری که می‌توان از جنگل بهره برد تاکید شده و در اجرای این طرح‌ها بر توانمندسازی جوامع محلی و بومی هم تمرکز شده تا با اجرای درست شاهد حفظ مدیریت جنگل‌های شمال باشیم.

به گفته این مسوولان هدف اصلی این بوده مردم را در عرصه های منابع طبیعی کشور مشارکت داده شوند که وزن مسائل اکولوژیک را هم وزن اقتصادی و اجتماعی دیده شد چرا که اگر جوامع محلی توانمند بشوند عوامل تخریب عرصه ها کمتر خواهد شد.

به تازگی علی تیموری، سرپرست سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، در نشستی ویژه با مدیران کل و مسوولان حوزه جنگل استان‌های شمالی بر ضرورت حفاظت، توسعه و احیای جنگل‌های هیرکانی تاکید کرد.

وی با تاکید بر اقتدار مدیریتی سازمان منابع طبیعی و اهمیت اجرای دقیق قوانین، به طرح مدیریت پایدار جنگل به عنوان یک رویکرد اکوسیستمی اشاره کرد.

این میراث طبیعی ارزشمند ثبت سازمان علمی و فرهنگی ملل متحد(یونسکو) بوده بر دولت چهاردهم فرض است که تهیه این طرح مهم را شتاب بخشیده و در اسرع وقت آن را اجرایی کند.

معاونت امور جنگل سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در شهرستان چالوس مستقر است.