بررسی اعتراضات جاری از نگاه تحلیلگران و جامعه‌شناسان

به گزارش دیدگاه نیوز، اعتراضات پس از نحوه درگذشت مهسا امینی ادامه دارد، آنچه این اعتراضات را شاخص می‌کند تداوم و گستردگی آن در شهرهای مختلف است. اما آیا این روزها تنها دهه هفتادی‌ها و دهه هشتادی‌ها در خیابان هستند؟

جمعه ۲۵ شهریور که خبر درگذشت مهسا امینی رسانه‌ای شد. از همان روز و مقابل بیمارستان کسری در تهران تجمعی شکل گرفت. پس از آن بار دیگر در خیابان حجاب تعدادی از معترضان گرد هم آمدند. اما از آن به بعد دیگر اعتراضات به یک شهر خاص محدود نشد.

به دنبال اعتراضات تعدادی از دانشجویان، خبرنگاران، فعالان استارتاپی و … بازداشت شدند. در جدیدترین تجمعات روز گذشته نیز برخی از مناطق و شهرها اعتراضات ادامه داشت. برخی از جامعه‌شناسان بر لزوم گفت‌وگو و به رسمیت شناختن خواسته‌های معترضان می‌گویند. اما آیا خواسته معترضان به یک حوزه خاص محدود می‌شود؟

پیش از این محمد فاضلی، جامعه‌شناس درباره اعتراضات جاری گفت جامعه ایران نارضایتی انباشته دارد. میلیون‌های نفر در جریان تحولات چیزی را باخته‌اند. گروهی سبک زندگی مطلوب، گروهی آزادی‌های سیاسی و گروهی زندگی اقتصادی مناسب. (اعتماد)

دانشگاه امانت آیندگان است

دانشگاهیان نیز این روزها به جمع معترضان پیوسته‌اند. از دانشگاه صنعتی شریف و امیرکبیر در تهران گرفته تا علوم پزشکی شیراز و دانشگاه تبریز. پس از این وقایع نشستی با حضور ۹۰ نفر از استادان دانشگاه تهران برگزار شد.

رضا فرجی دانا، از روسای پیشین دانشگاه تهران درباره اعتراضات گفت: «دانشگاه باید محل گفت‌وگو باشد. تنوع فکری را به رسمیت بشناسیم و گفت‌وگو بین دانشجویان و گفت‌وگو بین استادان و گفت‌وگوی بین نسلی (بین دانشجو و استاد) رایج شود تا ضمن اینکه این شکاف بین‌نسلی پر می‌شود. ما در دانشگاه تهران، معاند نداریم اما افرادی با ایده‌های مختلف داریم که باید ایده‌هایشان شنیده شود و به آنها امکان صحبت داده شود.»

او ادامه داد: «دانشگاه میراث گذشتگان برای ما نیست بلکه امانت آیندگان نزد ما است و باید سال‌های سال نقش‌آفرین در عرصه اجتماع باشد.»علی طیب نیا، استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران در این نشست گفت: «ما با انباشتی از مشکلات در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی مواجه هستیم که هر زمان به شکلی خود را نشان می‌دهد؛ یک روز با افزایش قیمت بنزین، یک روز با حذف یارانه‌ها و یک روز به بهانه فوت خانم مهسا امینی خود را نشان می‌دهد. این یک بهانه است و ما از قبل انتظار داشتیم در تداوم تحرکات قبلی، چنین حادثه‌ای اتفاق بیفتد.».

او ادامه داد: «حدود ۴۰ سال است که درآمد سرانه در ایران نه تنها افزایش نداشته بلکه کاهش پیدا کرده است. بیکاری نسل جوان یک مشکل جدی است، با تورم‌های ۵۰ تا ۶۰ درصدی مواجه هستیم، جوانان آینده روشنی برای خود نمی‌بینند و از کسی که آینده روشنی ندارد و چیزی ندارد که از دست بدهد، انتظاری بیشتر از این نمی‌توانید داشته باشید. علت بروز مشکلات را باید در نظام تدبیر خود جست وجو کنیم.» (روزنامه خراسان)

نقش دانش‌آموزان و علت حضور آنها

تعدادی از معترضان این روزها دانش‌آموزان هستند. برخی حضور آنها را پررنگ‌تر از نسل‌های دیگر می‌دانند. حسین اشتری، فرمانده نیروی انتظامی نیز اخیرا در یک برنامه تلوزیونی گفت: «خانواده‌ها باید توصیه کنند که بچه‌ها سر کلاس حضور پیدا کنند و به تجمعات نروند. توصیه ما این است که کلاس‌ها تعطیل نشوند.»

نعمت الله فاضلی، جامعه‌شناس در برنامه شیوه شبکه چهار در این مورد گفت: «مدرسه ما نه سوژه مومن تولید کرده (که سیستم می‌خواست)، نه سوژه مدرن تولید کرده، نه سوژه مدنی تولید کرده است. چه تولید کرده است؟ سوژه مقاوم! اینکه می‌بینید دهه هشتادی این طور جسورانه دارند خود را ابراز می‌کنند به دلیل این است که سیستم مدرسه می‌خواست یک هویت سازی دنبال کند که آن سیاست جدا از اینکه روشش غلط بوده، اصولش هم غلط بود.»

او ادامه داد: «چیزی که الان داریم در جامعه می‌بینیم، جنبش اعتراضی بزرگ، این به خاطر این است که سیاست ما در سوژه شکست خورده است، سوژه یعنی انسان نوعی که می‌خواستیم پرورش دهیم. فقط یک تیپ مشروعیت داشته، مومن، انقلابی، بسیجی. هر چه اسم آن را می‌خواهید بگذارید. وقتی این تیپ مشروع شود و بقیه تیپ‌های اجتماعی طرد می‌شوند یا با خشونت گفتمان مواجه می‌شوند. آنچه باعث شد این صداها بیرون بیایند، خشونت گفتمانی است.»

بررسی جامعه‌شناسان از اعتراضات نشان می‌دهد اگرچه حضور دهه هفتادی‌ها و هشتادی‌ها در اعتراضات جاری ایران پررنگ است، اما تنها به آنها محدود نمی‌شود.

ریشه اقتصادی و اجتماعی اعتراضات ۱۴۰۱

علی ربیعی، سخنگوی دولت روحانی به جماران درباره اعترضات ۱۴۰۱ گفت: «ریشه‌های اقتصادی با فقر و نابرابری و سقوط طبقه متوسط، ندیدن تغییرات عمیق ارزشی نسل جدید از ارزش‌های بقا به ارزش‌های ابراز وجود و انسداد سیاسی و اجتماعی برای زنان، همچنین نداشتن سیاست معطوف به زن ریشه‌های اعتراضات ۱۴۰۱ است.»

آنچه که ربیعی در ادامه دلایل اعتراضات مردمی گفته ناکارآمدی سیستمی، تحریم‌های ظالمانه اقتصادی طولانی، ناامیدی از آینده بهتر است.