افزایش ۲۷ درصدی آتش‌سوزی در جنگل‌ها/قانونی مستقل برای کاهش حریق تصویب شود

گروه جامعه دیدگاه نیوز – آتش سوزی طی سالیان اخیر یکی از عوامل اصلی تخریب جنگل ها و مراتع در سطح جهان و ایران بوده که پیامدها و خسارات جدی مانند تهدید تنوع زیستی و تشدید تغییرات اقلیمی را به همراه داشته است، تحلیل یک دهه اخیر آتش سوزی های رخ داده در کشور نشان می دهد که بیش از ۹۰ درصد عامل آتش سوزی انسانی است، این نشان می دهد که هر چقدر قانونگذار در قوانین مختلفی نظیر قوانین حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع، شکار و صید و قانون هوای پاک سعی کرده نسبت به مدیریت و مقابله با آتش سوزی های جنگل ها و مراتع قواعدی پیش بینی کند اما احکام مورد نظر فاقد جامعیت لازم و کافی بوده است، روند افزایشی چند دهه اخیر آتش سوزی در جنگل ها و مراتع و تحمیل خسارات فراوان به کشور گواهی بر این مدعا است.

مطالعه تطبیقی قوانین کشورهای ایران، فرانسه، ترکیه و آفریقای جنوبی نشان می دهد که در مجموع می توان موضوع مقابله با آتش سوزی در جنگل ها و مراتع را در سه محور اصلی شامل اقدامات قبل از آتش سوزی، حین و پس از اطفای حریق طبقه بندی کرد.

در ایران طی سالیان اخیر هر چند اقدامات متعددی برای مقابله با آتش سوزی جنگل ها و مراتع انجام شده اما مقابله با آتش سوزی دارای ابعاد مختلف فنی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است و سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در کنار سازمان حفاظت محیط زیست به تنهایی نمی توانند از عهده انجام تمام عملیات حفاظتی، حمایتی و اطفاء آتش سوزی جنگل ها مراتع برآیند.

در سال های اخیر آب و هوای جهانی به سمت خشکسالی های شدیدتر و در نتیجه اقلیم مساعدتر برای آتش سوزی در گذار بوده و وقوع آتش سوزی در برخی مناطق به دلیل اثرات مستقیم تغییر اقلیمی بر فعل و انفعالات پیچیده بین آب و هوا، پوشش گیاهی، حجم مواد سوختنی انباشته شده و رطوبت مواد سوختنی در کنار فعالیت های ناپایدار کننده انسانی رو به افزایش است.

بر اساس گزارشی که به تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس منتشر کرده است، آتش سوزی تهدیدی عمده و مستمر برای زندگی، سلامت و معیشت انسان، توسعه اقتصادی و محیط زیست است، برآورد جهانی فائو از مساحت زمین های متاثر از آتش سوزی در سال ۲۰۰۰، حدود ۳۵۰ میلیون هکتار بود که بیشتر شامل جنگل و درختزارها است.

همین بررسی اجمالی تاکید کرد که مردم عامل اصلی آتش سوزی در هر منطقه هستند، آتش سوزی های جنگلی نه تنها می تواند تنوع زیستی را کاهش دهد بلکه با انتشار مقادیر زیادی از گازهای گلخانه ای در اتمسفر، منجر به گرم شدن زمین و متعاقبا افزایش احتمال وقوع آتش سوزی شده و حلقه بازخورد تغییرات اقلیم را تشدید می کند و هزینه های مالی و محیط زیستی زیادی به بار می آورد.

با این حال آتش سوزی بر خلاف سایر بلایای طبیعی می تواند به میزان قابل توجهی کنترل شده و کاهش یابد و همچنین از طریق اقدامات پیشگیرانه و مبارزه با آتش سوزی مهار شود، از سوی دیگر سیاست های عمومی که توسط قانونگذاران وضع می شوند و سازمان های دولتی و بازیگران خصوصی آنرا اجرا می کنند، پتانسیل عظیمی در راستای کاهش چشمگیر هزینه های محیط زیستی باور نکردنی ناشی از آتش سوزی ارائه می دهند.

گزارشی در سال ۱۳۹۹ در مرکز پژوهش های مجلس منتشر شد که نشان می دهد استان های گیلان، مازندران و گلستان در شمال کشور و استان های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان در غرب و جنوب غربی، بوشهر، هرمزگان، فارس و کهگیلویه و بویراحمد نیز در جنوب کشور در وضعیت بحرانی قرار گرفته اند.

بر اساس آمار سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور، در مدت ۱۳ سال اخیر ( ۱۳۸۶-۱۳۹۸) به دنبال آتش سوزی در جنگل ها و مراتع نزدیک به ۱۷ هزار میلیارد ریال خسارت مالی وارد شده که بیشترین میزان خسارت اقتصادی برای جنگل های طبیعی با ۱۱ هزار و ۲۲۸ میلیارد ریال است، همچنین به ازای هر هکتار عرصه جنگلی سوخته شده ۲۱۱ میلیون ریال برای اطفا حریق هزینه شده و احیا و بازسازی جنگل های دچار حریق نیز ۲۴۰ میلیون ریال هزینه در بر داشته است.

با توجه به میزان آتش سوزی ها به عنوان چالشی مشترک میان کشورها، نیازمند اتخاذ سیاست ها و قوانین و اقدامات مشترک است، با وجود اینکه موضوع مبارزه با آتش سوزی بارها مورد تاکید مراجع بین المللی قرار گرفته اما هنوز تبدیل آنها به اقدامات مشخص در سطح واحدهای مدیریت جنگل کشور مورد بحث است و نیاز به مطالعات بیشتری دارد از این رو مطالعه قوانین ملی کشورها در این زمینه می تواند رویه‌های کارآمد قانونی شدن اقدامات کشورها در بخش های جنگلداری ملی را شناسایی کرده و با مقایسه و معرفی مقررات به کار گرفته شده در این کشورها یک چارچوب قانونی قابل استفاده برای قوانین آتش سوزی ایران فراهم کند.

بر این اساس در مرحله اول کشورهای دارای مشابهت با ایران از شرق به غرب مانند استرالیا، چین، هندوستان، قزاقستان، عراق، ترکیه، سوریه، آفریقای جنوبی، تونس، فرانسه، اسپانیا، مراکش، ایالات متحده ، مکزیک و آرژانتین انتخاب شده است.

مطالعات نشان می دهد که در ایران هر چند قانگذار در قوانین مختلفی نظیر قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع، قانون شکار و صید، قانون افزایش بهره وری بخش کشاورزی و منابع طبیعی، قانون هوای پاک و قانون مجازات اسلامی سعی کرده است نسبت به مدیریت و مقابله با آتش سوزی های جنگل ها و مراتع مقرره گذاری لازم را بکند اما این مواد قانونی فاقد جامعیت لازم بوده است.

این در حالیست که برخی کشورها مانند فرانسه و ترکیه با اختصاص یک فصل و آفریقای جنوبی با وضع یک قانون مختص آتش سوزی، بسترهای قانونی قابل ملاحظه ای را در اختیار متولیان امر قرار داده است، با توجه به گذشت ۵۷ سال از تصویب قانون حفاظت و بهره برداری از جنگل ها و مراتع ایران، خلاء ها و ضعف های عیان شده از این قانون طی این سالها، پدیدار شدن مسائل نوظهور نظیر تغییر اقلیم، افزایش نگرانی های محیط زیستی بین مردم و موارد دیگر، ضرورت دارد قانون مستقلی در این زمینه با نام پیشنهادی ” قانون آتش سوزی جنگل ها و مراتع کشور” به تصویب برسد و یا با الحاق یک فصل مجزا به نام ” حمایت” ( در برابر اتش سوزی ، آفات و بیماری ها و تغییر اقلیم) به قانون فعلی ” حفاظت و بهره برداری از جنگلها و مراتع” کاستی های قانون یاد شده مرتفع شود.

محورهای پیشنهادی باید در قالب یک لایحه با تولی‌گری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری و سازمان حفاظت محیط زیست و با همکاری دستگاه های مربوطه به مجلس شورای اسلامی ارائه شود.