قدرت لرزان جمهوری آذربایجان و تاخیر در صلح با ارمنستان

 زائور شیری‌یف (Zaur Shiriyev) در مجله فارن افرز  در ۲۶ مه ۲۰۲۵ مقاله ای منتشر کرد که ترجمه بخشهایی از آن را می خوانید:

در پنج سال گذشته، کمتر کشوری به‌اندازه جمهوری آذربایجان دگرگونی ژئوپولیتیکی را تجربه کرده است. تا سال ۲۰۲۰، این کشور نفت‌خیز قفقاز جنوبی درگیر مناقشه‌ای دیرینه با ارمنستان بر سر منطقه قره‌باغ کوهستانی بود. با پیروزی‌های نظامی در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳، آذربایجان موفق شد کنترل کامل قره‌باغ و مناطق اطراف را بازپس گیرد.

تضعیف نقش روسیه در منطقه به‌واسطه جنگ اوکراین، به باکو اجازه داد تا از زیر سایه مسکو خارج شود. همزمان، نزدیکی استراتژیک به ترکیه و اسرائیل و نقش رو‌به‌رشد در آسیای مرکزی و خاورمیانه، چشم‌انداز جاه‌طلبانه‌تری برای سیاست خارجی آذربایجان رقم زده است. روابط گرم با دولت ترامپ نیز در این میان بی‌تأثیر نبوده است.

با وجود فراهم بودن فرصت صلح با ارمنستان پس از سه سال مذاکره، آذربایجان در موقعیت قدرت‌مندی قرار دارد و به دنبال امتیازات بیشتر است. اگرچه متن توافق صلح در مارس ۲۰۲۵ نهایی شد، دولت باکو هنوز برای امضای رسمی آن تعلل می‌کند.

آسیب‌پذیری‌های داخلی نیز قابل توجه است. اقتصاد وابسته به نفت و گاز، به‌رغم سودهای اخیر، از تنوع کافی برخوردار نیست و کاهش قیمت انرژی در سال ۲۰۲۵ زنگ خطر را برای ثبات مالی جمهوری آذربایجان به‌صدا درآورده است. سرکوب سیاسی در دوران حکومت طولانی الهام علی‌اف نیز موجب افزایش نارضایتی اجتماعی شده است.

در صورت به بن‌بست خوردن روند صلح، احتمال بازگشت روسیه به نقش تضمین‌کننده نظم منطقه‌ای وجود دارد. چنین سناریویی می‌تواند آذربایجان را از فرصت‌های سرمایه‌گذاری خارجی و یکپارچگی اقتصادی منطقه‌ای محروم کند.

روابط با ایران نیز تیره شده است. بازگشت کنترل مرزها، نزدیکی به ترکیه و اسرائیل، و افتتاح خطوط انتقال گاز به نخجوان، موجب کاهش نفوذ تهران شده است. ایران نگران است که باکو در درگیری‌های احتمالی آینده، به پایگاهی برای اقدامات نظامی اسرائیل علیه برنامه هسته‌ای‌اش تبدیل شود. همچنین اقلیت آذری ایران ممکن است از سیاست‌های قوم‌گرایانه باکو الهام بگیرند.

در مجموع، قدرت فزاینده جمهوری آذربایجان بر بستری لرزان بنا شده است. اگر روند صلح متوقف شود و تنش‌های ژئوپولیتیکی افزایش یابد، باکو ممکن است دستاوردهای اخیر خود را از دست بدهد و منطقه قفقاز جنوبی از فرصت همکاری سه‌جانبه محروم شود.